|
Abdur-Rahman I
Fajkoi i Andaluzise
(marre nga 'Islam in Andalus' i A.Tomson (A.Thomson) dhe M.Ataur-Rahim)
Abu'r-Rahman ibn Mu'auija erdhi ne Andaluzi pasi kishte kaluar 5 vjete duke
udhetuar neper shkretetiren e Afrikes se Veriut duke u larguar prej
abasideve te cilet kishin marre pushtetin prej umajadeve. Ai erdhi ne
Andaluzi ne vitin 755 e.r. dhe shpejt fitoi sim patine e shume njerezve ne
kete vend. Ai pushtoi Kordoven ne diten e 'Id al-Adha 756 e.r. Ne vitin 777
nje i derguar i kalifatit abasid vizitoi mbretin Carlemanje ne jug te
Frances. Ata rane dakort qe te nxisnin nje rebelim brenda perbrenda
Andaluzise dhe kjo do te arrihej me ndihmen e mbeshtetesve te abasideve. Kjo
kryengritje duhej te perkonte me nje pushtim te mbretit Carlemanje prej
veriut. Abur-Rahmani e shtypi kryengritjen Abaside perpara se sa Carlemanje
te arrinte te kalonte neper Andaluzi. Kur Carlemanje hyri ne Andaluzi ne
vitin 778, shpejt ai u detyrua te terhiqej, dhe pati humbje te medha ne
betejen e famshme te Roncevalles. Me vone, Carlemanje beri nje marreveshje
me Abdur-Rahmanin, madje i ofroi edhe vajzen e vet per nuse oferte te cilen
Abur-Rahmani me miresjellje e kundershtoi.
Abdu'r-Rahmani I filloi ndertimin e xhamise se madhe te Kordoves ne 786. Ai
ishte gjithashtu pergjegjes per ndertimin e nje muri te trashe dhe te forte
rreth Kordoves. Per me te teper ai siguroi qe xhamite, banjot publike, urat
dhe keshtjellat te ndertoheshin ne cdo province. Muslimanet prezantuan
kultivimin e kallamit te sheqerit, pambukut dhe orizit, dhe gjithashtu te
frutave si psh: pjeshka, portokalli, shega dhe hurma. Asnje pjese toke nuk u
la e pakultivuar dhe Andaluzia u mbush me zhvillim. Ata ishin te pakalueshem
ne artin e tregtise. Ata filluan kulturen e mendafshit ne Andaluzi, dhe
ishte nepermjet tyre qe arti i prodhimit te letres dhe xhamit kaloi ne
Evrope. Pocet e Malages, rrobat e Murcias, mendafshi i Almerias dhe Granades,
gjerat prej lekure te Kordoves, armet e Toledos ishin te njohura kudo. Nuk
kishte lypsare midis muslimaneve, sepse ata kujdeseshin per te varferit e
tyre dhe jetimet. Meqenese Andaluzia u be e njohur per pasurite e saj,
njerez nga e gjithe bota erdhen te jetonin aty, dhe kryeqyteti i saj i ri,
Kordova, u be nje qender e mesimit dhe e dijes.
Profeti Muhamed ka thene qe kushdo qe donte te qeveriste dhe deshironte fuqi
mbi njerezit nuk ishte i pershtatshem per qeveritar. Ashtu si edhe kalifet e
drejte kane treguar, vetem ata qe ia kishin friken me teper Allahut, dhe qe
kishin me teper njohuri rreth Islamit, dhe ata qe nuk kishin deshire per
pushtet, ishin te afte per te qene udheheqes te vertete. Per me teper, asnje
prej tyre as nuk zgjodhi bijte e tij, as nuk keshilloi qe ata te zgidheshin
si pasardhesit e tyre. Sapo erdhen ne fuqi muslimane te cilet deshironin nje
udheheqje dinastish, ardhja ne pushtet e personave te papershtatshem ishte e
menjehershme. Kjo ndodhi edhe me umajadet
Pas kalifatit te vetem dhe shembullor te Umar ibn'Abd'al-'Aziz, ishte e
paevitueshme qe te mos kishte nje levizje e cila do te vendoste nje kalifat
dinastish i cili ishte bere aq tiranik - thjesht per arsyen sepse kalifet e
rinj nuk zgjedheshin me ne perputhje me Kur'anin dhe mesimet e profetit
Muhamed dhe later kalifet e pare, paqja e Allahut qofte mbi ata te gjithe.
Abasidet jo vetem qe u perpoqen te vrisnin te gjithe pjestaret e njohur te
familjes se Umajadeve menjehere pasi kishin mare kalifatin, por ata edhe
vazhduan te mbanin kalifatin brenda familjes se tyre, ne te njejten menyre
si tiranet nga te cilet e kishin marre kete pushtet - dhe me te njejten
kohezgjatje.
Abdu'r-Rahmani ishte nje nga pjesetaret e vetem te familjes se Umajadeve qe
shpetoi i gjalle. Kur masakrimi i pjesetareve te familjes se tij u afrua
shume, ai arriti te largohej nepermjet Rah qe ndodhet afer Eufratit. Ai sapo
kishte arritur ne kete vend, kur u lajmerua qe ndjekesit e tij abaside
kishin rrethuar shtepine ne te cilen ai dhe vellai i tij ishin strehuar. Te
dy ata, u larguan prej shtepise ku strehoheshin dhe u zhyten ne Eufrat.
Abdur'Rahmani arriti ne anen tjeter dhe deshmoi vdekjen e vellait te vet i
cili u kthye mbrapsht pasi ndjekesit i premtuan qe nuk do ti benin asgje
neqoftese dorezohej vete, por menjehere iu pre koka pasi u dorezua. Pas
shume endjesh Abdur'Rahmani arriti ne brigjet e Afrikes perballe Andaluzise
duke mos patur me mundesi per t'u kthyer me mbrapsht ne vendlindje.
Grindjet qe ndodhen midis muslimaneve per shkak te postit te udheheqjes dhe
pronesise mbi tokat e reja ne Andaluzi ishin te paevitueshme. Ne 40 vjetet
pas marreveshjes se dorezimit te qytetit te Orihuelas (713 e.r.) u nderruan
21 goverantore te cilet ndoqen njeri-tjetrin ne nje periudhe kohore te
shkurter, disa here te caktuar prej kalifit ne Damask, disa here te tjera
prej governatorit te Kajarauanit ne veri ne Afrikes dhe pjesen tjeter prej
vete muslimaneve te Abdaluzise.
Abdur'Rahman ibn Mu'auija arriti ne Andaluzi pasi kishte kaluar 5 vjete duke
udhetuar neper Afriken e Veriut duke u larguar prej Abasideve te cilet moren
fuqine nga pasardhesit e shokeve te profetit Muhamed, Mu'auijat, te cilet ne
pergjithesi cilesohen si Umajadet. Eshte e qarte qe ai largohej prej
njerezve te cilet e quanin veten muslimane, por qe realisht nuk silleshin si
te tille - nje pershkrim i cili mund te perdoret edhe per ata qe abasidet
rrezuan nga pushteti.
Megjthate persekutimi qe e coi ate ne kete pike u solli muslimaneve te
Andaluzise udheheqesin qe ata kishin nevoje. Ata ishin ne prag te nje lufte
civile dhe me te miret mes tyre e mirepriten Abdur'Rahmanin si udheheqesin e
tyre te ri. Ai arriti ne Andaluzi ne vitin 755 dhe shume shpejt fitoi
simpatine e njerezve. Meqenese numri i atyre qe e pelqenin ishte shume me i
madh se sa i atyre qe e kundershtonin ai nuk pati shume veshtiresi ne
mposhtjen e kundershtareve te tij ne brigjet e Guadalkuivirit, diten e
Premte ne 9 Dhul Hixha, 138 v.h (756 e.r). Kordova u mposht nje dite me vone,
ne 'Id al-Adha, dhe nje falje e pergjithshme u lejohej te gjithe atyre qe e
pranonin ate si udheheqesin e tyre.
Shume shpejt Abdur'Rahman I provoi qe ishte nje governator i zoti. Ai
vendosi te bashkonte te gjitha fiset dhe grupet e Andaluzise. Fillimisht ai
duhej te merrej jo vetem me kryengritjet brenda perbrenda vete Andaluzise,
por edhe me sulmet e organizuara prej kalifave Abaside. Menyra e tij ishte
shume e thjeshte: ai ishte i shpejte ne ekzekutimin e atyre udheheqesve qe
mundoheshin ta rrezonin nga pushteti dhe gjithashtu i shpejte ne faljen e
atyre qe e pranonin ate si udheheqes.
Ne vitin 763 ai mposhti nje sulm te ardhur nga deti dhe ekzekutoi te gjithe
udheheqesit abaside. Ne vitin 777, nje i derguar i kalifatit Abasid i beri
nje vizite mbretit Carlemanje ne jug te Frances. Ata kishin ne plan te
nxisnin nje kryengritje me ndihmen e mbeshtetesve Abaside dhe ne te njejten
kohe te organizonin nje sulm nga veriu te udhehequr prej mbretit Carlemanje.
Ky sulm i dyfishte nuk funksionoi dhe Abdur'Rahmani mposhti kryengritjen
abaside perpara se sa te ndodhte sulmi prej Carlemanjes. Kur Carlemanje hyri
me ne fund ne Andaluzi ne vitin 778, ai u detyrua te terhiqej dhe pati
humbje te medha ne betejen e famshme te Roncesvalles. Me vone. Carlemanje
beri nje mareveshje me Abdur'Rahmanin qe te mos e pushtonte Andaluzine, duke
i ofruar te bijen e tij per nuse, oferte te cilen Abdur'Rahmani e refuzoi me
miresjellje.
Mosmarreveshjet midis fiseve te tjera dhe midis njerezve ne nenshtetesi te
ndryshme dhe grupeve etnike ne Andaluzi ishin shume me pak serioze se sa
konfliktet kryesore te cilat ishin umajade/abaside dhe muslimane/kristiane.
Duke u marre me te gjitha mosmarrveshjet dhe kryengritjet ne nje menyre te
sigurte dhe te drejtperdrejte, Abdur'Rahmani fitoi respektin dhe admirimin e
njerezve te Andaluzise, te cilet nuk kishin me deshire te kerkonin per nje
udheheqes tjeter. Paqja dhe stabiliteti u vendosen ne vend. Ashti sic e ka
theksuar edhe Paskal de Gajangos, edhe vete berberet nomade filluan te
vendoseshin neper zona te caktuara:
Per nje kohe te gjate pas pushtimit te Spanjes, berberet vazhduan te jetonin
nje jete nomade, duke u transferuar nga njera ane e gadishullit ne tjetren,
dhe duke marre me vete grate dhe femijet e tyre edhe kur shkonin per te
luftuar. Ibnu'l-Abbar ka thene qe Abdur'Rahmani I i Kordoves ishte i pari qe
mposhti zakonet e tyre bredharake, i beri ata te ndertonin fshatra dhe
qytete dhe i nenshtroi ata ne nje jete me sedentare. (Pascal de Gayangos,
Muhammadan Dynasties in Spain, Vol. 2)
Abdur'Rahmani njihej si "Fajkoi i Andaluzise" dhe gjate udheheqjes se tij e
cila zgjati nga viti 756 deri ne vitin 788, muslimanet e Andaluzise, te
vjeter dhe te rinj, ishin te bashkuar dhe te vendosur ne adhurimin e
Krijuesit te tyre. Ai bashkoi komunitetet e shumta te muslimaneve qe kishin
lindur ne Andaluzi. Ai udhehoqi per 33 vite dhe 4 muaj. Ai asnjehere nuk
humbi asnje beteje. Pershkrimi i meposhtem i tij eshte marre prej Al-Makarit:
Ibn Zajdun ka thene qe Abdur'Rahmani kishte nje kompleks te qarte dhe floke
te kuqerremta; ai kishte molleza te dala dhe nje nishan ne faqe; ai ishte i
gjate dhe me nje trup te forte dhe i kishte floket me kacurela...(Gayangos,
Vol.2)
Sipas Ibn Hajanit, ai ishte zemermire dhe i meshirshem (Gayangos, Vol 1):
Ai ishte i rrjedhshem ne te folur dhe kishte nje perceptim te shpejte te
gjerave; ishte i matur ne vendimet qe merrte, por gjithmone efektiv ne
zbatimin e tyre; ai nuk ishte asnjehere i ngadalshem por perkundrazi i
shpejte ne levizjet e tij; ai ishte aktiv dhe i shkathet; ai asnjehere nuk
shtrihej per tu clodhur ose te braktiste veten ne gjera te kota; ai
asnjehere nuk ia besonte punet e qeverise dikujt tjeter por u merrte vete me
to, megjithate ai gjithmone merrte mendimin e njerezve te mencur; ai ishte
nje luftetar trim, gjithmone i pari ne beteje; ai ishte i tmerrshem kur
zemerohej dhe nuk e duronte kur i kundershtonin; ai mund te fliste
rrjedhshem dhe me elegance; ai ishte si nje poet i mire, dhe gjithmone
krijonte vargje poezish; shkurtimisht ai ishte nje princ bujar dhe mireberes.
Ai gjithmone vishej me rroba te bardha dhe vishte nje turban te se nje
njejtes ngjyre te cilet e kishte me me qejf nga te gjitha. Ai ishte prezent
ne te gjitha ceremonite e varrimit dhe lutej mbi te vdekurin; ai shpesh here
falej me njerezit e thjeshte dhe shkonte per tu falur te premteve. Ai
vizitonte te semuret dhe perzihej mes njerezve te thjeshte duke marre pjese
ne festat e tyre.
Abdur'Rahmani I e beri kryeqytetin e tij Kordoven dhe gjate kohes se
udheheqjes se tij ai e zbukuroi me vepra ne ndertimin e te cilave ai ishte
vete prezent. Nje nga veprat e tij te para ishte te plotesonte nevojat e
Kordoves me uje. Ai ndertoi nje kopesht te mrekullueshem te cilin e emertoi
Munjat ar-Risafah ne perkujtim te nje vile te mrekullueshme afer Damaskut,
te cilen e kishte ndertuar gjyshi i tij Hisham dhe ne te cilen ai kishte
kaluar vitet e para te jetes se tij. Duke qene shume i dhene pas luleve ai
caktoi nje botanist te gjente per te ne Lindje frute dhe bime te tilla qe
mund te rriteshin edhe ne Andaluzi dhe ne kete menyre ai prezantoi pjeshken
dhe shegen te quajtur safari.
Abdur'Rahmani I gjithashtu filloi ndertimin e xhamise se madhe te Kordoves
ne vitin 786. Kjo xhami u ndertua ne krah te katedrales se mocme te Kordoves
te cilen ai e kishte marre prej kristinave per nje shume prej 100,000 dinare
ari nje vit perpara se sa te fillonte ndertimin e xhamise. Ai ishte
gjithashtu pergjegjes per ndertimin e nje muri te trashe dhe te forte qe
rrethonte Kordoven. Per me teper ai siguroi qe xhamite, banjot publike, urat
dhe keshtjellat te ndertoheshin ne cdo province te pronave te tija.
Te frymezuar nga entuziazmi dhe zelli per jeten i Abdur'Rahmanit, muslimanet
e pare te Andaluzise e shnderruan vendin ne nje kopesht. Ata importuan bime
dhe fruta nga vende te tjera dhe prezantuan menyra te reja agrikulture.
Sistemi i mrekullueshem i vaditjes me ane te te cilit ata e kthyen Valencian
ne "kopshtin e Evropes" akoma ekziston edhe sot e kesaj dite, dhe ndarja e
ujit prej ketij sistem vaditjeje shihet me nje admirim te madh edhe nga vete
ekspertet e sotem. Muslimanet prezantuan kultivimin e kallamit te sheqerit,
pambukut dhe orizit , dhe gjithashtu te frutave si pjeshka, portokalli,
shega dhe hurma. Asnje cope toke nuk ishte lene e pambjelle dhe ne kete
menyre Andaluzia u mbush plot jete.
Muslimanet ndertuan xhami dhe banjo publike kudo, edhe ne fshatrat me te
vegjel dhe cdo artizanat dhe tregti u mesua dhe praktikohej. Te gjitha
materialet e paperpunuara, te cilat ishin me bollek, si nga mineralet, bimet
apo mbreteria e kafsheve shnderroheshin ne artikuj te perdorimit te
perditshem. Muslimanet gjithmone merreshin me dicka. Cdo pjesetar i familjes
ndihmonte duke punuar per te miren e perbashket. Ata ishin te pakalueshem ne
te gjitha llojet e tregtive. Ata prezantuan kulturen e mendafshit ne
Andaluzi, dhe ishte nepermjet tyre qe arti i berjes se letres dhe xhamit
kaluan ne Evrope.
Pocet e Malages, rrobat e Murcias, mendafshi i Almeris dhe Granades, gjerat
prej lekure te Kordoves, armet e Toledos ishin te njohura kudo. Ata
furnizonin me materiale per tregti te jashtme fitimprurese e cila ndihmohej
nga reputacioni i tregetareve te saj per ndershmeri dhe sinqeritet. Nuk
kishte lypsare mes tyre sepse ata kujdeseshin per te varferit dhe jetimet e
tyre. Ata i zgjidhnin te gjitha mosmarreveshjet mes tyre duke u bazuar ne
mesimet e Kur'anit dhe atyre te profetit Muhamed, paqja dhe meshira e Zotit
qofshin mbi te.
Meqenese Andaluzia u be e famshe per prosperitetin e saj, njerez nga e
gjithe bota erdhen qe te jetonin aty dhe kryeqyteti i saj i ri, Kordova u be
nje qender e mesimit dhe e dijes. Te gjithe femijeve u mesohej shkrim, lexim
dhe aritmetike neper xhami. Pervec kesaj atyre u mesoheshin edhe njohurite
baze te Kur'anit dhe Hadithit dhe sigurisht arabisht. Nga kjo njohuri baze,
cdokush qe deshironte te vazhdonte studimet e veta mund ta rregullonte qe te
mesohej prej ndonje nga mesuesit e shumte te Andaluzise.
Duke patur njohuri per Kur'anin dhe menyren e jeteses se profetit,
muslimanet e Andaluzise eksploronin dhe perfitonin nga cdo shkence qe kishte
te bente me boten e pare dhe ate te papare. Ajo qe pershkonte gjithe
veprimet e tyre ne ditet e para te Islamit ne Andaluzi ishte adhurimi i
Allahut dhe njohurite e asaj qe vjen pas vdekjes. Muslimanet e pare te
Andaluzise e dinin se sa e shkurter ishte jeta dhe e jetonin ate plotesisht.
Ata e dinin qe ne kete jete ata konsideroheshin te ishin vetem ne nje
udhetim i cili do te vazhdonte pas vdekjes, ne boten tjeter, dhe i cili do
ti conte ata ose ne Kopesht ose ne Flake.
Kur udheheqjes se Abdur'Rahmanit I i erdhi fundi, i njejti gabim u be ne
perendim ashtu sic u be edhe ne lindje: pasardhesit e tij u zgjodhen nga
familja e tij dhe jo nga ata qe dinin dhe zbatonin me mire Kur'anin dhe
Synetin; dhe kishin frike Allahun. Degjenerimi i zakonshem brenda perbrenda
shoqerise ishte i pashmangshem dhe u shoqerua me adoptimin e qeverisjes
dinastike. Ndarja e pashmangshme midis udheheqesve dhe te udhehequrve
ndodhi, dhe te paret filluan te pasuroheshin kurse pala tjeter filloi te
deshironte pasurine.
Ndersa Abdur'Rahmani I kishte ecur i lire neper rruget e Kordoves dhe ishte
perziere me banuesit e saj, pasardhesit e tij filluan te izoloheshin neper
pallatet e tyre. Megjithese Abdur'Rahmani e rriti me kujdes djalin e tij
Hishamin, duke e pelqyer me teper se sa djali i tij me i madh Sulejmani,
Hishami I asnjehere nuk doli ne publik pa patur roje me vete, megjithese ai
ishte nje njeri qe e degjonte dhe i bindej Zotit te vet. Hishami vdiq ne
vitin 180 v.h (769e.r.) pas nje mbreterimi prej 7 vjetesh dhe 9 muajsh. Ai
cilesohet si nje nga monarket e mire dhe me virtyte. Ai plotesoi ndertimin e
xhamise se madhe te Kordoves, e cila ishte filluar prej babait te tij. Ai
gjithashtu nuk vendosi mbi muslimanet me teper taksa se sa shuma e permendur
ne Kur'an dhe Synet. Ai institucionalizoi nje roje nate e perbere nga
qytetare te ndershem te cilet kontrollonin qytetet dhe neqoftese ndonje
shqetesues i qetesise publike kapej ai denohej sipas fajit te bere. Te
ardhurat e gjobave u dergoheshin njerezve te varfer.
|
