Trashegimia Islame E Spanjes
Nje Grimce Nga Pershkrimet E Nje Muslimani
nga Dr. S.M.Gazanfar
Dr.S.M.Gazanfar udhetoi neper Spanje ne dhjetor te vitit 1998. Ky version i
pershkrimeve te tij, te shkruara fillimisht ne qershor te vitit 1999
prezantohet ketu me lejen e autorit. Dr. Gazanfari eshte nje shtetas
amerikan prej nje kohe te gjate. Ai lindi ne Indine e ndare, emigroi ne
Pakistan ne vitin 1947 dhe levizi ne ShBA si student ne vitin 1958. Ai eshte
profesor dhe kryetar i Departamentit te Ekonimise ne Universitetin e Idahos,
Idaho 83843, Sh.B.A. Adresa e tij e e-mailit eshte:
ghazi@uidaho.edu
Hyrje: Ky artikull eshte nje pershkrim i pershtypjeve nga nje vizite ne
Spanje. Per nje musliman qe ka njohuri rreth historise se Islamit ne
gadishullin Iberik te Mesdheut, nje vizite ne Spanje eshte pothuajse nje
pelegrinazh. Megjithate, ndryshe nga pelegrinazhi ne Meke, nje vizite e
tille mund te jete shpirterisht dhe emocionalisht e mundimshme, sepse
vizitori mahnitet nga manifestimet e Islamit europian ne Spanje (Andaluzia
sic njihej ne ato kohera). Ajo ishte Era e Kohes se Arte te Islamit, nga
fillimi i shek.8 deri ne fundin e shek. 15, pothuajse ne koincidence me
Kohen e Erret te pjeses tjeter te Europes, kur Andaluzia ishte qendra e
civilizmit. Kryeqyteti i saj, Kordoba, ishte me i madhi ne Europe, qyteti i
librave, i figurave te medha letrare, dhe i eksploruesve te diturise. Nuk
ekzistonte ndarje mes shkences, diturise dhe besimit; as Lindja nuk ishte e
ndare nga Perendimi, as muslimanet nuk ishin te ndare nga cifutet apo
kristianet. Ishte ketu qe Rilindja Europiane filloi dhe me vone lulezoi.
Kisha pritur me dekada per te vizituar Spanjen, jo vetem per magjepsjen e
saj legjendare dhe bukurine e saj piktoreske, por me teper, per te perjetuar
trashegimine e pothausje 800 vjete te prezences se Islamit ne kete vend. Ne
dhjetor te vitit 1998 udhetova per ne Spanje, me qellim qe te merrja pjese
ne nje kuvend, i cili sponsorizohej nga Shoqata Nderkombetare ne Paris per
Studimin e Historise dhe Shkences Arabe dhe Islame (ne bashkepunim me
universitete spanjolle). Tema e konferences kishte te bente me kontributin e
intelektualit me te rendesishem te Kordobes, vdekja e Ibn Ruzhdiut (i njohur
ne Perendim me emrin Averroes; Filozofi, Judidik, Mjekesi, Astronomi dhe
Teologji) ne perkujtim te 800 vjetorit te vdekjes se tij. Ky udhetim me dha
gjithashtu mundesine te perjetoja trashegimine Islame te Spanjes. Kjo
trashegimi, ne fakt, ka perkujtimoret e saj ne cdo cep te Spanjes se sotme,
por vecanerisht ne provincen e Andaluzise. Ketu ndodhen dy monumentet me te
shquara te trashegimise Islame: Granada (ne arabisht Gharnata) dhe Kordoba
(ne arabisht Qurtaba); te dyja jane qytetet e “Trashegimise se Njerezimit”
te Kombeve te Bashkuara. Sigurisht, keto qytete mirembahen nga qeveria
Spanjolle, sepse pervec aspekteve te trashegimise, te dyja jane burime te
medha te te ardhurave turistike, edhe pse ne te kaluaren, fanatizmi katolik
eshte perpjekur te shkaterroje te gjitha gjurmet e trashemise se Islamit.
Menjihere pas arritjes ne Madrid (ne arabisht Maxhrit, nje lloj ere e lehte)
mora nje tren nate per ne Granada, dhe arrita aty mengjesin tjeter.
Madheshtia e Granades:
Kur muslimanet (arabet dhe berberet) erdhen ne Spanje gjate fillimit te
shek. 8, ata menduan se kishin zbuluar Parajsen ne toke. Uji, per te cilet
ishte nje luks, gjendej ne deboren qe ndodhej neper majat e maleve te
Spanjes. Me ane te disa kanaleve te nderthurura, ata e sillnin ujin ne
pallat dhe neper fusha. Ne Granade akoma mund te shihet nje pjese e kesaj
parajse (e pershkruar ne kete menyre edhe nga udhetare dhe vizitore te
mevonshem), ne madheshtine e Pallatit Alhambra dhe Kopshteve te Jetes se
Perjetshme, ne afersi te pallatit (ne arabisht Xhana al-Arif, Kopshti i
Arkitektit). Disa perrenj te vegjel e cojne ujin neper disa burime dhe
pellgje. Pervec luksit te pallatit, gjenden oborret me hijet epemeve te tyre
te ndryshme dhe me freskine e burimeve dhe kanalizimeve te ujit te
nendheshem, dhe muret e zbukuruara me tulla ne forma te ndryshme. Neper te
gjitha keto ndihet prezenca e Zotit te Plotfuqishem, sepse ndodhen ajete te
Kur’anit te vizatuara mbi mure, me ajetin me te famshem dhe i cili gjendet
kudo neper mure: “ Ua la ghalib ila Allah” (nuk ka fitimtar tjeter pervec
Allahut).
Duke ecur neper Alhambra dhe kopshte, mund te zhytesh thelle ne te kaluaren
dhe te perjetosh nje ndenje te madhe krenarie dhe nderi per madheshtine e
Islamit. Por kur une ecja neper Pallat, shoqeruesi vuri ne dukje, midis te
tjerash, “Hollin e Ambasadorit”, aty ku udheheqesi musliman, Abu Abdullah
(te cilin shoqeruesi e quajti Boabdil) kishte nenshkruar marreveshjen e 25
nentorit 1491 per dorezimin e Granades ne janar te vitit 1492 tek mbreti
katolik Ferdinandi dhe mbretereshes Izabel (marreveshja e Granades). Une
mbaj te kem lexuar se si Abu Abdullahi derdhi lot dhe therriti: “Allahu
Ekber” (Allahu eshte me i madhi), ndersa e ema i tha: “Qaj tani si grate,
per nje mbreteri te humbur te cilen nuk munde ta mbrosh si burrat”. Keshtu
une ndjeva dhimbjen e nje fundi te turpshem te nje te kaluare te lavdishme,
dhe kjo u intensifikua me teper duke ditur qe bota e sotme Islame eshte e
ndare dhe e varfer, dhe nje subjekt per hegjemonine perendimore pothuajse qe
nga kohet e Kryqezatave. Sigurisht qe une ndeja se tepermi qe shoqeruesi
ishte i prire per te zvogeluar karakterin Arabo-Islamik te ketyre ndertesave
historike, dhe gjithashtu te zhvleresonte udheheqesit e Islamit dhe fene
(psh “Islami lejon martesen me shume gra etje etj). Magjithate menjihere
pasi u be i qarte identiteti im musliman, ai filloi te tregohej me i
kujdesshem; ai biles tha edhe qe gjate Spanjes Islame “cifutet, kristianet
dhe muslimanet jetonin se bashku ne paqe”.
Gjenden edhe shume faktore te tjere qe te sjellin ndermend te kaluaren
Islame te Granades. Ndermjet tyre mund te permendim disa pallate te vogla
dhe gjithashtu lagjen historike Albakian (lagjia e muslimaneve, ne te cilen
akoma jetojne disa muslimane dhe ku xhamia e meparshme tani quhet Kisha e
El-Salvadorit). Shume kisha, me kupolat dhe kryqet e tyre ne vend te
gjysmehenezave me yje, dhe me kullat e kembanave ne vend te kulles se
muezinit, shprehin qarte poziten e tyre te meparshme. Gjendet Katedralia
Gotike, qe njehere e nje kohe ka qene Xhamia madheshtore e Granades, ne te
cilen jane varrosur dy monarket katolike, Ferdinandi dhe Izabela. Gjate
kohes qe vizitoja katedralen pashe me teper statuja dhe piktura te ikonave
katolike se sa kisha pare ne te gjithe jeten time, duke me kujtuar keshtu te
pakten nje arsye te ndarjes se protestanteve ne shek. 16. Nje skulpture me
permasa gjigande e cila mbulonte nje mur te madh ishte me e dhimbshmja per
tu gelltitur. Ajo tregonte nje luftetar mbi nje kale dhe nje te vdekur, qafa
e te cilit ishte e keputur, dhe qe dergjej poshte kembeve te kalit.
Shoqeruesi shpjegoi: “Ky eshte Santiago dhe kali i tij, duke vrare nje
musliman.” Kur une e pyeta me teper ai tha: “Ky eshte apostulli Santiago, i
cili ndihmoi ne fitoren e kristianeve mbi Islamin.” Kur e pyeta me tej reth
mesazhit te urrejtjes, pergjigja e sakte ishte: “Epo, eshte vetem nje
pikture”. Qe nga kjo ndodhi une kam mesuar disa gjera rreth legjendes se
shen Xhejms (ne spanjisht Santiago). Kur komandanti musliman Ibn Abi Amir (i
njohur edhe me emrin Al-Mansur bi Allah qe do te thote fitimtar nepermjet
dashamiresise se Zotit, dhe ne Perendim i njohur me emrin “Almanzor”)
pushtoi Leon ne veri te Spanjes ne shek. 10, trupat e tij shkaterruan
gjithshka, duke perfshire ketu edhe Kishen e Santiago de Kompostela.
Megjithate, Al-Mansuri e ruajti faltoren e apostullit kristian, shen
Xhejms_it. Me vone, kur muslimanet filluan te humbisnin, miti i shen
Xhejms_it kishte filluar te kultivohej, dhe Santiago “Matamoros” (Santiago,
kasapi i maureve) filloi te njihej si frymezimi per fitoren kristiane;
keshtu ai u be shenjtori mbrojtes i Spanjes.
Me vone, gjate vizites ne katedrale, ndodhi nje tjeter bashkebisedim
interesant me nje shoqerues tjeter. Une e pyeta ate rreth numrit te
muslimaneve ne Spanje. Ai tha: “Jo shume, vetem disa te rinj po kovertohen,
ndjekin moden.” “Ju do te thoni qe ata nuk jane serioze ndaj besimit te tyre
te ri” e pyeta une. “Jo, ata do te kthehen ne gjendjen e meparshme” ai dukej
konfident. Une i thashe: “Po sikur ata te mos kthehen? Mos do te kete nje
inkuizicion tjeter?” pastaj pushtoi nje heshtje e gjate.
Xhamia e madhe e Kordoves dhe rrethinat e saj.
Nga Granada, une vazhdova me autobuz per ne Kodoba. Duke udhetuar me
autobuz, une mund te shihja prezencen e muslimaneve ne histori, vecanerisht
i spikatur nga ndertesat, te cilat kishin qene xhamia ne te kaluaren, ne cdo
qytet te vogel pergjate rruges. Pastaj, pas disa miljesh, mund te shihja
fortesa dhe keshtjella ne majat e maleve, qe tani mbanin simbole kristiane,
dhe shpesh here ne krah te tyre ndodheshin kisha. Me vinin ndermend copeza
kujtimesh te muslimaneve te kujdeseshin per ullishtat e tyre, duke zhvillur
prodhime te reja dhe teknologjine e agrikultures, dhe duke u perpjekur t’i
shpetonin zemerimit te Inkuizicionit te shek. 16, kur rrugedalja e tyre
ishte ose te pagezoheshin (dhe keshtu “te shpetonin”), ose te perballonin
internimin, ose te rrezikonin vdekje te pameshirshme.
Midis monumenteve te ndryshme te Spanjes Islame, ajo per te cilen shpirti im
ndiente me teper mall ishte Xhamia e Madhe (Le Mezquita) e Kordobes, e
ndertuar ne shek. 8 nga Emir Abdul Rahman 1, por qe tani quhet Katedralja e
Shenjte. (ndertimi i Xhamise se Madhe te Kordobes filloi ne vitin 786 e.r.
ne nje toke te blere me 100,000 dinare floriri) Menjihere pasi arrita ne
hotelin tim ne Kordoba ne 8 dhjetor, une pata mundesine te bashkohesha me
nje grup udhetaresh te cilet me cuan ne xhami. Si musliman, vetem te qenurit
atje ishte shume lehtesues, sepse aty, perpara syve te mi, ndodhej shenja me
e gjalle qe me sillte ndermend Kohet e Arta te Islamit, nje ere qe siguroi
rrenjet e ndricimit te Europes. Ne nje hapesire, gjendeshin rreshta te
stolisura pemesh portokalli, me kullen e kembanes se katredales ne nje ane,
qe njehere e nje kohe ishte minarja e muezinit. Pasi u futem ne xhami, une
mund te shihja edhe katedralen, te cilen hierarkia katolike, ne menyre qe te
theksonte fitoren mbi Islamin, e ndertoi ne qender te xhamise gjate fillimit
te shek. 16. Ndersa kishte disa mosmareveshje gjate asaj kohe, rreth
ndertimit te katedrales, fatmiresisht prezenca e saj ndihmoi ne ruajtjen e
Xhamise se Madhe prej shkaterrimit te plote nga duart e udheheqesve te rinj.
Duke qendruar ne xhami, une u zhyta plotesisht ne qetesine dhe madheshtine e
saj. Ndodheshin harqet dhe kolonat madheshtore, ndodhej simetria e
shandaneve ne te gjitha drejtimet, e nderprere nga prania e katedrales.
Perseri ishte shume e lehte te sillje ndermend copeza kujtimesh, dhe mund te
imagjinoja veten time duke u falur krah per krah me muslimane intelektuale
te Kordobes si Ibn Huzam, Al-Kurtubi, al-Makari, al-Gafiki, Ibn Tufail, Ibn
Ruzhd, Ibn al-Arabi, dhe shume te tjere qe njehere e nje kohe e bene
Kordoben qendren kryesore intelektuale te botes.
Perseri une ndjeva, ashtu sic kisha ndier edhe ne Alhambra, qe shoqeruesja
me zell te madh e lidhte bukurine arkitekturore te xhamise me teper me
Romaket se sa me shekujt e prezences se Islamit. Gjate beshkebisedimeve me
shoqeruesen, dikush pyeti rreth origjines se dyluftimeve me dema ne Spanje,
dhe duke u perpjekur te lidhte kete sport te dhunshem me arabet “terroriste”
ajo u pergjigj: “Oh, arabet ishin ata qe sollen ate sport ne Spanje”. Me
kujdes, une nderhyra, dhe thashe qe kisha degjuar shpjegime te ndryshme
rreth dyluftimeve me dema, por ky qe tha ajo nuk ishte nje prej tyre. Keshtu
une permenda qe nje prej ketyre shpjegimeve, qe une e kisha lexuar diku,
vinte prej disa legjendave katolike, ne te cilat kur Mejremie (Maria) ishte
shtatzene me profetin Isa (Jezu Krishti, paqja qofte mbi te dy ata), ndodhi
nje incident gjate te cilit nje dem i inatosur i’u versul Marise. Keshtu
demi u kthye ne nje kafshe qe duhej luftuar. Ajo tha qe nuk e kishte degjuar
ndonjihere kete variacion. Fatmiresisht ne grupin tone ndodhej nje cift
katolik nga Barcelona qe ishte ne gjendje te konfirmonte rastin qe permenda
une. Une nuk jam i sigurte per vertetesine e ketij shpjegimi, megjithate,
eshte shume e sigurte qe dyluftimi i sotem me dema nuk vjen nga Arabet. Me
vone me ra rasti te asistoj ne eksperiencen me te dhimbshme ne xhamine e
Kordobes. Ndersa udhetimi po vazhdonte, mendova te falja dy rekate per
xhamine. Keshtu u largova prej grupit ne nje cep thuajse te shkrete. Duke
falur rekatin e dyte, papritmas ndjeva prezencen e nje burri te nxehur, i
cili dridhej nga zemerimi dhe merrte fryme perpara fytyres time, duke me
paralajmeruar me shenjat e tij dhe duke bertitur ne spanjisht: “Jo falje
muslimanesh, jo falje muslimanesh” (te pakten keshtu e kuptova une). Per
momentin i rezistova presionit te ketij roje katolik, por ai me shkundi per
krahu, dhe me detyroi ta nderprisja namazin. Sigurisht qe une u merzita, por
shume me e zjarrte ishte agonia ime shpirterore, sepse ketu ndodhej nje nga
trashegimite me te shtrenjta te Islamit ne Spanje dhe si nje musliman, une
po privohesha nga e drejta ime per tu falur. Kjo ndodhi ne kundershtim me
ate qe dija une per Spanjen pas kohes se Frankos, e cila ishte bere me
tolerante dhe qe edhe Parlamenti Spanjoll kishte nxjerre nje ligj qe
pranonte Islamin, Judaizmin, kristianizmin protestant si te barabarte me
Katolicizmin. Megjithe kundershtimet e mia (te them te drejten shoqeruesja
dhe disa te tjere u bashkuan me mua) roja me shtrengoi krahet fort dhe me
nxorri jashte xhamise. Duke qendruar jashte xhamise, dhimbja ishte e
padurueshme dhe syte mu mbushen me lot. Dhe ja ku isha, duke menduar me
Allam Ikbal (1873-1938) te subkontinetit idnian i cili vizitoi kete xhami ne
vitin 1932 ( me nje leje speciale nga Anglia, sepse deri disa kohe me pare,
muslimanet dhe cifutet nuk lejoheshin te futeshin ne Spanje) dhe duke u
hasur me eksperienca te ngjashme, ai shprehu pikellimin e tij te madh
nepermjet poezive te tij. Keshtu ne poemen e tij epike “Xhamia e Kutabas” ai
vajton:
O Xhamia e Shenjte e Kurtabas, vend i shenjte per te gjithe admiruesit e
artit,
Perla e besimit te vetem te vertete, duke shenjteruar token e Andaluzise,
Si vete Meka e shenjte, nje bukuri kaq madheshtore,
Mund te gjendet ne toke, vetem ne zemren e nje muslimani te vertete.
Duke qendruar atje, perballe xhamise, po mendoja per tolerancen e njohur dhe
mbrojtjen qe Islami i ka dhene besimeve te tjera. Dhe mendja ime ishte e
zene me poemat me prekese te Allama Ikbalit, te cilat ai i shkruajti gjate
vizites se tij ne Spanje. I kisha marre ato me vete ne Spanje dhe ato ma
lehtesuan disi dhimbjen time. Sigurisht, diten tjeter, u ktheva perseri ne
xhami, kesaj here i shoqeruar nga nje musliman nga Franca, dhe kesaj here
pata mundesine te thithja me teper qetesine e saj shpirterore. Por ka akoma
me teper per te treguar rreth trashegimise Islame ne Kordoba. Me nje harte
te qytetit me vete, vendosa te eksploroja me teper qytetin, duke ecur ne
kembe. Imitime te madheshtise se Kordobes mbeten ne pjesen perreth Xhamise,
e cila eshte nje qytet karakteristik musliman me pallate te vegjel, te
ndertuar perreth oborresh te ujitura, dhe te eksplorosh keto rruge do te
thote te ndeshesh me gezime te papritura: veshtrimet e shpejta nepermjet
dyerve te hapura (te cilat do te kishin qene te mbylluar gjate kohes se
Islamit) zbulojne veranda te fresketa dhe te mbushura me lule. Emra te
rrugeve ne gjuhen arabe dukej se ishte dicka normale. “Alfaros” ishte emri i
hotelit ne te cilin qendrova, dhe disa nga dhomat e tij kishin emra ne
arabisht si psh Salon al-Zahra (Mrekullite e al-Zahras dhe Pallate te tjera
te Andaluzise). Ndodheshin kisha, keshtjella dhe fortesa te cilat me
kujtonin te kaluaren e tyre Islame, qofte nepermjet struktures se tyre,
qofte nga mbishkrimet mbi mure. Ndersa ecja neper brigjet e Guadalkuivirit
(vjen nga al-Uadi al-Kebir, ose Lumi i Madh) pashe rrenojat piktoreske te
nje mulliri me tre kate te koheve te Islamit, me nje ure romake ne sfond. Ne
anen tjeter te ures ndodhej nje kala historike, Kulla e Kalahorras (ne
arabisht Kalal al-Harrah, ose Kalaja e Lirise) e cila eshte kthyer ne nje
muze Islamik te themeluar nga arabet. Pamja me spektakolare, ajo e rrotes se
mullirit e shek. 9 (ne spanjisht noira, ne arabisht al-na’urah) e cila
qendronte akoma ne lume. Ne ta kaluaren, uji merrej prej ketu dhe
transportohej neper nje sistem kanalesh deri ne xhami dhe ne pjeset e tjera
te qytetit. Afer xhamise gjendet Alcazari (al-kasr ne arabisht) i ndertuar
ne shek. 8, rezidenca e emirit te pare Umajat, Abdur Rahman. Pastaj
sigurisht duhej te nderoja Ibn Ruzhdin dhe te vizitoja statujen e tij e cila
ndodhej jo shume larg xhamise. Ndersa nuk kisha mundesi te falesha ne
Xhamine e Madhe, e dija qe ndodhej akoma nje xhami qe fuksiononte ne
Kordoba. Gjithashtu isha ne dijeni edhe per Universitetin Islamik te Ibn
Ruzhdiut i cili kishte pak kohe qe ishte themeluar dhe qe ndodhej ne afersi
te xhamise. Mbas disa kerkimesh une e gjeta universitetin dhe xhamine qe
ndodhej brenda tij dhe shkova atje per namazin e te premtes ne 11 dhjetor.
Kjo vizite u kthye ne nje eksperience te re. Ishte shume prekese te degjoje
thirrjen e ezanit ne token spanjolle, ku atmosfera ne pergjithesi eshte
armiqesore dhe ku njehere e nje kohe dyshimi me i vogel per besimin islam
mund te conte ne vdekje. Dhe per me teper une zbulova kete ironi:
universiteti dhe xhamia tani gjenden pothuajse ne piken ku shumica e se
kaluares Islame ishte shkaterruar; shkrime fetare dhe me mijera libra te
shkruar nga dijetare mslimane. Kjo ishte gjithashtu nje nga pikat ne te
cilat muslimanet varroseshin per shkak te kundershtimit te tyre per tu
pagezuar ose sepse dyshoheshin qe nuk ishin plotesisht “kristiane”. Ata qe u
konvertuan me dhune u quajten me vone Moriskos. Shume prej andaluzianeve e
kane edhe sot e kesaj dite ate te kaluar morisko, megjithese neper shekuj
identiteti i tyre pothuajse humbi i teri ne shoqerine e madhe qe cdokush me
veshtiresi do te kujtoje ose kujton. Sigurisht qe cifutet edhe pse me te
paket ne numer, kane vuajtur te njejtin fat ne Spanje, dhe ata qe u
konvertuan njiheshin me emrin Konversos. Ne xhamine e universitetit u takova
me disa spaniarde vendas (duke perfshire edhe tre gra) te cilet pasi kishin
zbuluar rrenjet e tyre ose pasi kishin studjuar krahasimin e feve, kishin
pranuar Islamin. Ne fakt, ishte shume prekese te degjoje hutben e se premtes
nga goja e nje te riu musliman spanjoll, i cili foli ne nje arabishte te
paster dhe te rrjedhshme, dhe gjithashtu dha perkthimin ne anglisht dhe
spanjisht. Sigurisht qe ai drejtoi edhe namazin. Duke sjelle ndermend keta
te rinj muslimane spanjolle, me erdhen gjithashtu ndermend fjalet e
shoqerueses ne Katedralen e Granades rreth spaniardeve te rinj qe
konvertohen sa per mode.
Pastaj u takova me rektorin e universitetit, Dr. Ali M. Ketani me origjine
marokene. (Dr. Ketani ishte drejtor i pergjithshem i IFSTAD ne vitet 1980).
Ishte nje suprize shume e kendshme kur zbuluam qe une dhe ai e kishim njohur
njeri-tjetrin per nje kohe te shkurter ne vitet 1980 kur te dy ndodheshim ne
Xheda ne Arabine Saudite. Te pakte kane qene njerezit qe kam takuar dhe qe
kane patur te njejtin perkushtim, entuziazem dhe zotim qe kishte dr. Ketani
ndaj ceshtjes se Islamit. Pothuajse i vetem ne perpjekjet e tij, ai kishte
themeluar kete universitet te vogel ne nje atmosfere e cila, megjithese
zyrtarisht tolerante, akoma kullon fanatizem katolik; me thane qe dyert e
universitetit dhe te xhamise duhej te qendronin gjithmone te mbyllura, pasi
kishte patur shume akte dhune dhe vandalizmi. Universiteti ka regjistruar
disa studente muslimane dhe jo muslimane dhe po behen plane per zgjerimin e
tij. Megjithate, ka nje nevoje te madhe per ndihme finaciare (cdokush qe
deshiron te ndihmoje mund te kontaktoje autorin).
Duke vizituar universitetin mesova gjithashtu rreth nje tragjedie te
tmerrshme qe kishte vuajtur nje grua muslimane, Sabora Uribe. Me profesion
psikiatre, gruaja e presidentit te Federates se Muslimaneve Spanjolle, nene
e 5 femijeve, kishte pranuar Islamin 20 vjet me pare dhe ishte themeluesja e
shoqates se grave muslimane spanjolle (e quajtur Al-Nisa). Ajo ishte vrare
ne nje menyre barbare ne nje qytet afer Gordobes ne 28 tetor 1998. Disa
fanatike hyne naten ne shtepi dhe e goditen ate me thike, dhe motivi i kesaj
vrasjeje ishte urrejtja per besimin dhe aktivitetin e saj. Universiteti, per
nder te saj, i ka vene emrin e saj njeres prej klasave. Njeri prej femije te
saj ndjek studimet ne kete universitet.
Sevija: Nje kthese.
Pasi kishim thithur nga Kordoba aq sa mundem dhe me aq kohe sa patem ne
dispozicion, une dhe kolegu im vendosem te benim nje vizite te shpejte ne
Sevije. Sigurisht qe edhe ky qytet ka trashegimine e vet Islame. Kisha
lexuar diku qe emri arab i Sevijes ishte Ishbilja. Pas ardhjes se Islamit,
emri romak i qytetit Hispalis u “arabizua” ne Ishbilja, prej te cilit rrjedh
edhe Sevije ne spanjisht, dhe qe eshte pothuajse shqiptimi ne arabisht. Nje
nga dijetaret e famshem te Ishbiljas se shek.12 ishte edhe botanisti
musliman Abu Zakarijah al-Auam Ishbili, i cili kishte identifikuar pothuajse
600 lloje bimesh dhe kishte zhvilluar metoden e kryqezimit; sipas arabeve ai
quhet “Ishbili”, sipas qytetit nga i cili ai vinte. Por gjendet akoma nga e
kaluara Islame e Seviles, e cila ndihet e zhytyr ne reliket e famshme te
Alcazarit dhe te Katedrales La Xhiralda.
Ashtu si pallati Alhambra, Alcazari i Sevijes (Al-Kasr) eshte nje tjeter
stoli arkitekturore e diteve te para te Islamit. Eshte ndertuar ne shek. 8
dhe pastaj u zgjerua ne shek.9. Me vone, sundimtaret kristiane i bene shtesa
te tjera, por ne kundershtim te detajeve Gotike, e gjithe struktura eshte
islamike dhe ndjek traditen islamike te sallave dhe oborreve te hapura me
burime uji. Muret jane mbuluar me suva me ngjyre dhe tjegulla te zmaltuara.
Mbishkrimet blu dhe te bardha shpallin te njejtin mesazh qe pashe edhe ne
Alhambra: “Ua la ghalib il Allah (nuk ka fitimtar tjeter pervec Allahut)”.
Harqet me shume lobe mbeshtesin fasadat e nje rrjeti guresh me pamje
dantelle. Gjendet gjithashtu Salla e Mbreterve, me punime shume te bukura
prej druri, nje korridor i trefishuar ne forme patkoi. Pas kesaj vjen Salla
e Ambasadoreve, me fasadat e saj te trefishuara, ndersa zbukurimet jane kaq
te pakursyera saqe dikujt do ti mpiheshin ndenjat sikur te mos ishte per
pamjen mbrapa. Kupola eshte e ndricuar me nje drite te zbehte. Nje nga
zbukurimet me te arritura ne salle eshte nje kangjelle e mbuluar me gjethe
dhe boce pishe, disa prej te cilave duket sikur jane te shtypura ne ferra
dhe disa te tjera te lidhura me guacka. Pasi u kenaqa me bukurite e
brendshme te pallatit te Alcazarit, une vendosa te ecja midis qosheve te
rregulluara aq mire ne anen e jashtme, u ula ne nje stol dhe u kenaqa me
lulet e bukura, ndersa emiret muslimane dhe njerezit e tyre do ti kene
shijuar ato kur ishin pronare te ketyre vendeve. Dhe mendova me vete: Sikur
arkitektet muslimane te vinin ketu, ne token e stergjysherve te tyre, te
studjonin arkitekturen e bukur Andaluziane, sa shume permiresime do ti
beheshin kutive moderne te betonit qe jane bere te zakonshme. Gjithashtu
mendoja me veten time se si bijte e shkretetires u bene kopshtare kaq te
shkelqyer dhe fermere qe akoma dhe kesaj dite mahnisin historianet dhe
dijetaret. Ata paraqiten lloje te ndryshme bimesh ne Perendim: limonj,
kajsi, hurma, oriz, kallam sheqeri, eshte nje liste shume e gjate.
Pastj vazhduam per ne katedralen e famshme te Sevijes dhe La Xhiralda
(minares) se saj-minarja me e madhe e zbuluar prej Kutubijave te Marakeshit.
Katedralja gjendet aty ku Xhamia e Madhe e Sevijes u ndertua ne vitin 1172;
dhe minarja origjinale u ndertua ne vitin 1198. Xhamia u shnderrua ne kishe
ne vitin 1248. Me vone u shkaterrua, pervec kupoles dhe minares, dhe
Katedralja u ndertua gjate shek. 15. Une eca permes Katedrales, dhe u ngjita
deri ne maje te minares. Pervec kupoles dhe minares (te dyja te
kristianizuara), nje vizitor i vemendshem mund te shohe te kaluaren Islame
te katedrales ne dy manifestime te tjera: duke hyre ne minare vizitori mund
te shohe nje faqe muri e shkruar ne arabisht qe tregon per arkitektin e saj,
Abu Jusuf Jakubin; dhe porta e madhe kryesore, dyert e se ciles jo vetem qe
kane konstruksion islamik por edhe mbishkrime ne arabisht te shek. 12.
Brenda mund te shihet arkitektura Gotike, me shume statuja dhe piktura te
ikonave kristiane dhe simboleve te tjera. Perseri me beri pershtypje pjesa e
brendshme e katedrales, jo vetem per madheshtine dhe pasurine e saj, por
edhe per atmosferen e qete dhe solemne dhe shenjterine fetare qe ajo
transmetonte, me teper se sa e ndjeva ne katedralen e Granades. Ne katedrale
pashe gjthashtu edhe varrin e Kristofor Kolombit, i cili pas renies se
Granades Islamike ne vitin 1492, u ngarkua nga Izabela dhe Ferdinandi te
gjente Indine. Por nje faktor qe e beri ate te vazhdonte kete detyre duke
udhetuar ne Perendim ishte prezenca e Osmanllinjve ne Lindje; dhe i
udhehequr nga detare muslimane ai mundi “te zbulonte” Ameriken ne te njejtin
vit (sigurisht, shume kundershtojne dhe percmojne aventurat e tij).
Disa verejte mbylljeje.
Ndersa monumentet e shkelqyera te historise Islamike qe dikush mund te hase
ne Spanje, perfaqesojne nje trashegimi reale te nje civilizimi te madh,
shume te tjera jane me pak reale dhe jane pjese e jetes se perditshme dhe
kosiderohen si dicka qe kuptohet vetvetiu. Ndoshta shembulli qe tregon me se
miri rreth influences se vazhdueshme te Islamit eshte mbijetesa e shume
fjaleve dhe shprehjeve arabe ne gjuhen spanjolle, si per shembull almirante
(al-amir); alomohade (al-mohtasub); arroz (al-ruz); guitara (kitar);
aceituna (zajtuna) dhe shume te tjera. Per me teper, kur dikush degjon Ole!
Ole! gjate kercimit flamengo dhe luftimeve me dema, nuk i shkon ndermend qe
keto thirrje i referohen fjales Allah! Allah!; dhe kur nje spanjoll apo
portugez thote “Oj’al” (deshira e Zotit), mbase nuk e di fare qe eshte duke
shqiptuar versionin e shtremberuar te fjales arabe (Insha-Allah). Dhe ka
shume te tjera, duke perfshire edhe shume zakone dhe tradita te cilat te
kujtojne te kaluaren Islamike, pa marre parasysh faktin qe ne fillim te
shek. 15 te Inkuizicionit spanjoll, gjithshka e lidhur sadopak me gjuhen
arabe ose besimin Islam ishte krejtesisht e ndaluar dhe denohej shume rende.
Spanja e kohes se sotme perkrah me energji Alhambran dhe monumente te tjera
te Andaluzise si nje terheqje per turistet. Akoma, perkrahesit, duke
perfshire edhe shoqeruesit, nuk nxjerrin ne pah me qartesi qe keto jane
trashegimi te pothuajse 8 shekujsh, gjate te cilave muslimanet jo vetem
pushtuan Spanjen por mbollen rrenjet e Rilindjes Europiane nepermjet nje
transferimi te pabarabarte ne pothuajse cdo fushe te njohur. Me nje fjale,
ndersa Spanja dhe Perendimi jane te lumtur te trashegojne dhe perfitojne nga
trashegimia e Spanjes Islamike, gjendet nje kundershtim kokeforte per te
njohur se si kjo trashegimi ndihmoi ne epersine e Europes. Udhetari
amerikan, Uashington Irving, e vuri re kete paradoks gjate vizites se tij ne
Spanje ne fillim te shek. 18. Spanjollet, shkruan ai, i konsiderojne
muslimanet vetem si pushtues dhe uzurpatore.
Duke i dhene lejen zyrtare Islamit ne 1989, tani ka liri feje ne Spanje, te
pakten zyrtarisht. Megjithate, fanatizmi behet i dukshem ndonjehere, si per
shembull vrasja e nje gruaje muslimane tetorin e kaluar. Sipas informacionit
te Universitetit Islamik te Gordobes, gjenden rreth 500,000 muslimane qe
jetojne ne Spanje dhe rreth 100,000 nenshtetas, te tjeret jane te huaj. Prej
nenshtetasve, rreth 20,000 jane te konvertuar, te tjeret jane te lindur.
Shume prej muslimaneve te rinj jetojne ne zonen e Andalucias, megjithese
mund te gjenden disa ne cdo zone te Spanjes. Ndodhen rreth 200 xhami ne
Spanje, 50 prej tyre ne zonen e Andalucias. Njehere e nje kohe gjendeshin me
teper se 1600 xhami vetem ne Kordoba.
Perfundimisht, meqe pata fatin e mire te udhetoja ca, asnje udhetim, pervec
vizitave ne Meke dhe ne Medine, nuk e kalon eksperiencen shpirterore dhe
emocionale qe ndjeva kur gjendesha ne te kaluaren Islamike te Spanjes. Ne
fakt eshte nje ndjenje krenarie dhe peruljeje rreth kohes se famshme te
stergjysherve te mi ne besim. Ky parashtrim personal i trashegimise se
Islamit, si dhe eksplorimet e mia personale te koheve te fundit ne
kontributin intelektual te Islamit dhe perpjekjeve te tyre per krijimin e
Perendimit, ne natyren e mjekesise shpirterore, jane nje lloj kure per
shpirtin. Perpjekje te tilla me dhane mundesine te largohesha neper librat e
historise dhe keshtu me ndihmuan te mposht sensin e inferioritetit dhe
turpit qe me ndjek nga pas si musliman qe jam; dyshoj qe nuk jam i vetem kur
e them kete. Perseri po sjell nje rresht nga poema Hispania e Allam Ikbal:
Me te vertete, syte e mi vezhguan Granaden, por;
Shpirti im nuk eshte ne paqe as nga udhetimi as nga qendrimi;
Kam pare kaq shume, thene kaq shume, degjuar kaq shume;
Por akoma ngushellimi nuk vjen as nga te paret, as nga te degjuarit.
Ndersa dikush kerkon ngushllim ne ankesat e Allamas, dikush tjeter synon per
nje te ardhme me te ndritshme te Islamit, ashtu sic parafytyrohet qarte ne
veprat e intelektualeve te tille si Ibn Sina (980-1037); Al-Gazali (Algazel
1058-1111; Sociologji, Teologji,Filozofi); dhe Ibn Ruzhdi (1126-1998).
Kuptimi i jetes dhe qellimi i saj ne Al-Andaluz gjate lulezimit te Islamit
drejtonte cdo veprim te jetes se perditshme, si dhe te zbulimeve shkencore.
Zbulime te tilla nuk u ndane asnjihere nga besimi dhe urtesia, dhe askush
nuk mund ta shprehe kete lumturi me mire se sa Ibn Ruzhdi. Keshtu, gjate
vizites time ne Muzeun Islamik te Gordobes, vura re nje mesazh te marre nga
verejtjet e bera nga Ibn Ruzhdi ne librin e tij “Mbi harmonine e shkences
dhe fese: shkenca e themeluar mbi eksperiencen dhe llogjiken, zbulon arsyen;
urtesia, e cila del ne pah ne cdo kerkim shkencor dhe sherben per ta bere
jeten tone me te bukur; dhe shpallja, ajo e Kur’anit tone, vetem nepermjet
saj ne mund te njohim qellimin perfundimtar te jetes dhe historise tone,
Amin. Ne fakt, eshte dhurata e “arsyes” qe Islami i civilizuar i asaj kohe,
nepermjet Ibn Ruzhdi dhe te tjereve, i dhane Europes se atehereshme
primitive. Dhe ishte perpjekja e tyre ajo qe Allam permend ne poemen e tij
“Xhamia e Kurtabas”:
Ata, vizioni i te cileve udhehoqi Lindjen dhe Perendimin;
Te cilet i treguan Europes ne erresire, rrugen e ndricimit.
|
