|
Spitalet dhe shkollat e
mjeksise
· Hyrje
· Mjeksia Arabe ne perudhen e injorances.
· Spitali i pare zyrtar
· Dy kategorite e spitaleve
· Spitale te ndryshem
· Qendrat e
ndihmes se shpejte
· Spitalet e pergjithshem
· Spitalet prane shkollave te mjeksise
· Fizikantet e specializuar
· Librarite mjeksore ne spitale
· Trajtimet falas
· “Spitali Adzi”, Baghdad
· “Spitali Nuri”, Damask
· “Spitali Mansuri”
· Veprimtarite humanitare te Spitalit Mansuri
· Spitali Maroken
· Zilia e nje Orientalisti Gjerman
· Kurshtet ne nje spital te madh te Parisit
· Rezultatet e krahasimit
_______________________________________________________________
Hyrje
Nje
nga bazat mbi te cilen struktura e civilizimit tone mbeshtetet eshte se, si
nevojat fizike ashtu dhe ato shpirterore kane qene vazhdimisht te ruajtura.
Civilizimi islam I kushtoi kujdes te vecante aspektit fizik te njerezve,
keshtu qe se bashku me nje shpirt te pasur ata mund te arrjne skajin me te
larte te evolucionit. Ne lidhje me kete ja vlen te permendim fjalet e
themeluesit te civilizimit islam, profetit Muhamed (a):
“ Eshte e
sigurt qe trupi ka nje rendesi te vecante per ju”.
(Bukhari dhe Muslimi)
Nese
te gjitha format e adhurimit islam do te studioheshin me kujdes, parimet e
higjenes dhe shendetit publik, qe jane dhe objektivat me te rendesishem te
mjeksise, kane qene gjithmone nen nje mbikqyrje te vecante. (Keshtu, Ali bin
Abasi e definon mjeksine si: “Lenda ne te cilen diskutohet shendeti dhe
kthimi ne nje gjendje te mire shendetesore”.)
Veme
re se te gjitha kushte e faljes, agjerimit dhe peligrimazhit (haxhit), ashtu
sikurse te gjitha menyrat te cilave trupi ju nenshtrohet gjate praktikimit
te tyre, jane te nevojshme per higjenen, shendetin dhe nje trup sa me te
fresket dhe aktiv. Kur se bashku me kete, ne shohim se si civilizimi islam
luftoisemundjet dhe perhapjen e tyre, dhe si si njerezve I eshte treguar
trjatimi per cdo semundje, ne shohim qarte qe edhe mjeksia bazohet ne parime
te qendrueshme dhe te forta dhe arritjet kane qene vertet te medha. U
thmeluar institute dhe spitale qe I sherbyen te gjithe njerezimit. Nga keto
institute dolen mjeke te nje vlere te jashtezakonshme; me veprat e te cileve,
ne fushen e studimit dhe praktikes, krehohet e tere bota sot.
_______________________________________________________________
Arabet
studionin mjeksi qe ne periudhen e injorances
Arebet
ishin njohur me kolegjin e mjeksise ne Candesapur, I cili u themelua nga
mbreti I Iranit ne gjysmen e dyte te shek. VI p.e.r.. Disa nga fizikantet
Arab u specializuan atje. Nje nga ata ishte Harith bin Kaldah I cili jetoi
gjate kehes se profetit I cili ishte mjeku qe u kujdes per shume nga shoket
e tij kur ata semureshin.
_______________________________________________________________
Spitali i pare
Muslimanet e themeluan sptalin e tyre te pare gjate periudhes se Velid bin
Abdulmalikut. Ky spital trajtonte vetem semundjen e lebres. Fizikanteve qe
punonin ne kete spital iu dhane prona te shumta dhe paga te larta. Pacientet
qe pranoheshin ne spital mund te qendronin aty pergjithmone (paciente te
brendshem). Keta paciente ashtu sikurse te verberit, merrnin para ne forma
asistence. Kur numri I tyre u shtua, spitali u quajt azili I te semureve.
_____________________________________________________________
Dy kategorite e
spitaleve
Spitalet ishin te dy llojeve. Te paret shin Dispanceri te levizshme dhe te
dytet spitale te themeluara neper ndertesa. Nje nga keto dispanceri te
sevizshme veproi ne kohen e profetit gjate “Luftes se Hendekut”. Ne kete
lufte u ndertua nje tende e vecante per te plagosurit. Kur Sad bin Muadhi u
plagos dhe krahu I tij rridhte shume gjak, profeti dha urdher qe ta dergonin
ne tenden e te plagosurve keshtu qe ai vete do te kujdesej per te. Kjo do te
behej e mundur kur Muadhi te ishte prane tij. Kjo ishte deispanceria e pare
levizese. Me vone, lideret dhe mbreterit perhapen dhe zhvilluan ato deri aty
ku pacientet do te gjenin ne te gjithcka, duke perfshire ketu trajtimin
mjeksor, dieten, ilacet, veshmbathje, doktore dhe infermiere. Keto spitale
levizese kalonin neper ato fashatra ku nuk kishte qendra spitalore.
Ministri Isa bin Ali bin Xharah I shkroi keto fjale per Sinan bin Thabgit I
cili ishte ne mbikqyrje te spitalve ne Bagdad dhe rrethinave te tij.
“Kam
qene duke menduar per banoret e fshatit Savad Aimindermjet te cileve ka te
semure qe nuk po marin mjekimin e duhur, sepse nuk ka asnje doktor ne ate
zone. Ju lutem, dergoni nje grup doktoresh dhe gjithashtu nje sasi te madhe
ilacesh per mjekimin e pacienteve atje. Ky grup dujet te shkoje ne ate fshat,
te qendroje atje deri sa te jete nevoja dhe pasi te gjithe pacienteve ti
jete dhene sherbimi I nevojshem te vazhdojne ne fashtra te tjere.
Gjate
periudhes se Sutan Muhamed Selxhukit spitlet levizese arriten permasa aq te
medha saqe per te pransportuar mjetet e tyer nevojiteshin 40 deve.
Sa per
qendrat spitalore, mund te themi qe ato ishin aq te shumta sa qe cdo qytet I
madh e I vogel gjente perfitim. Edhe qytetet me te vogla kishin me teper se
nje spital. P.sh. erdhinje kohe kur Kordoba kishte 50 Spitale kryesore.
______________________________________________________________
Spitale te ndryshem
Edhe
keto spitale kishin ndryshuar natyren e tyre. Disa nga keto pranonin vetem
ashtare dhe kishin doktore te vecante. Pervec ketyre, kishte specialiste te
vecante qe kujdeseshin per udheheqesit, komandantet e ushtrive dhe njerezve
te shquar. Gjithashtu kishte spitale te vecanta per te burgosurit. Te
burgosurit vizitoheshin cdo dite dhe u jepej ndihma e nevojshme. Ministri
Ali bin Isa bin Xharah bin Thabit shkruan keto fjale per drejtorin e
spitaleve ne Bagdad:
“Jam shume i shqetesuar per te burgosurit. Numri I madh I tyre
se bashku me kushtet e burgjeve kerkon shume me teper mjeke qe te kujdesen
per ata. Per kete, une jam i mendimit qe ata duhet te kene doktorin e tyre
qe do ti vizitoje ata cdo dite dhe do te jape aty trajtimn dhe ilacet e
nevojshme. Keto doktore duhet te vizitojne te gjithe burgjet dhe te
trajtojne te gjithe te semuret atje”.
_______________________________________________________________
Qendrat e ndihmes se
shpejte
Disa
spitale ishin te hapur per kedo dhe ne cdo ore te dites apo te nates. Ato
ndaheshin ne dy kategori:
1-
spitale per burra
2-
spitale te vecuara per gra
Ato
ishin teresisht te ndara dhe secila kategori trajtonte semundje te ndryshme
si per shembull:
1-
Patologjia
2-
Ofthalmologjia (semundjet e syrit)
3-
Kirurgjia
4-
Ortopedia
5-
Semundjet mendore
Patologjia ndahej me tej ne dy seksione:
- seksioni qe merrej me dhembjet e kokes dhe temperaturat e larta
dhe
- seksioni qe merrej me sistemin e tretjes
Cdo
departament kishte nje shef dhe nje zevendes dhe secili nga ata kishte edhe
nje specialist si ndihmes. Kishte gjithashtu nje mbikqyres qe kontrollonte
punen dhe manaxhimn e te tere institucionit. Ai njihej me emrin Sa’ur.
Mjeket
kishin nje orar fix gjate te cilit ata vizitoninte gjithe pacientet qe
vinin ne dapartamentin e tyre. Cdo spital kishte nje staf te tere
infermieresh te rinj. Dhe keta kishin ndihmesit e tyre. Pagat e tyre ishin
fikse dhe te kanaqshme. Cdo spital kishte farmacine e tij. Ato gjithashtu
perfshinin shurupe te ndryshem dhe ushqime te zgjedhura dhe komposto te
keshilluara nga mjeket. Per me teper aty gjendeshin dhe shume lengje dhe
pergatitje qe mund ti gjeje vetm neper spitale dhe askund tjeter. Ato
gjithashtu kishin instrumente kirurgjikale dhe ene te mira xhami qe m pare
perdoreshin vetem ne pallatet mbreterore.
_______________________________________________________________
Spitalet prane kolegjeve
mjeksore
Keto
spitale sherbenin gjithashtu per specializimin e studenteve te mjeksise. Cdo
spital kishte nje salle te madhe ku jepeshin leksione per studentet. Te
gjithe, drejtues, mjeke, specialiste dhe studente mblidheshin atje. Pas
vizitave te kryera studentet do te uleshin perballe mesuesve per te
diskutuar problemet mjeksore. Keto distutime ishin praktikisht shume te
vlefshem. Tekstet shkollore ishin te nje standarti te larte. Shume shpesh
mesuesit do te merrnin studentet e tyre neper pavionet e spitaleit me qellim
qe ata te shikonin punen praktike dhe te takoheshin me paciente te ndryshem.
Ibn
Ali Usaibah, I cili kreu studimet ne Spitalin Nuri ne Damask, shkruan:
“Kur
Dr. Muhazabudin dhe Dr. Imran mbaronin vizitat e tyre, une do te ulesha se
bashku me to dhe sheik Raziudin Rahabi per te degjuar argumentet e tyer kur
ata vendosnin per diagnozat e ndryshme. Une diskutoja me ta te gjtha
deklaratat apo recetat qe ata leshonin per pacientet e tyre.
_______________________________________________________________
Fizikantet e
specializuar
Jo cdo
kush ishte I lire te praktikonte per interea personale. Ata qe kerkonin te
benin kete duhet te paraqitnin kerkesat e tyre prane drejtorise se spitaleve
qe ishte caktuar nga qeveria te vendoste per kete. Personi duhet te
dorezonte nje shkrim per temen ne te cilen ai deshironte te specializohej.
Ky shkrim mund te ishte I tij ose I ndonje personi tjeter te cilin I pari
mund ta analizonte apo komentonte. Drejtori qe kujdesej per keto probleme do
te intervistonet personin gjate e gjere rreth temes se zgjedhur. Vetem ne
qofte se I interesuari do te pergjigjej pyetjeve me sukses, ai do te kishte
te drejte per te praktikuar profesionin e tij. Gjate perudhes se Muktadir
Billah, rreth viteve 930 e.r.(319 H.) u raportua nje incident. Nje pacienti
ju dha trajtimi I gabuar dhe kjo solli vdekjen e tij. Udheheqesi I shtetit
urdheroi qe te gjithe doktoret te ekzaminoheshin edhe nje here. Keshtu qe
drejtori I Spitaleve, Sinan bin Thabit, provoi edhe nje here aftesite e te
gjithe doktoreve. Me kete rast u pa qe numri I ketyre doktoreve ishte 860
dhe kjo nuk perfshinte ata qe kishin kohe te gjate qe praktokonin
profesionin e tyre dhe as ata qe ishin ne sherbim te njerezve te shquar dhe
udheheqesve. Keta doktore dhe fizikante nuk kishin nevoje per nje test te
tille.
_______________________________________________________________
Bibliotekat mjeksore dhe
spitalet
Duhet
mos te harrojme qe cdo spital I madh kishte nje librari te madhe nga e cila
perfitonin se doktoret ashtu edhe studentet. Thuhet qe ne biblioteken e
spitalit Ibn Tulum ne Egjipt gjendeshin me teper se 100 mije libra qe I
perkisnin degeve te ndryshme te mjeksise.
_______________________________________________________________
Trajtimet falas
Dyert
e ketyre zpitaleve ishin te hapura per keto dhe te gjitha sherbimet ishin
falas. Nuk kishte dallim midis te pasurit dhe te varferit, te afermit dhe te
panjohurit, vendasit apo te huajit, te njeriut te thjeshte apo te njeriut te
shquar. Per nje pjese te pacienteve recetat leshoheshin per ne shtepi. Per
kur gjendja e pacientit ishte serioze dhe kerkonte kujdes te vecante
pacienti pranohej per shtrim ne spital. Ata dergoheshin per tu pastruar dhe
vishnin uniformat e spitalit nderkohe qe rrobat e tyre mbaheshin ne
magazinat e spitalit. Personi do te shoqerohej me pas ne pavionin e caktuar
dhe do te gjente nje drevat me carcafe te paster. Trajtimi I leshuar nga
mjeku do te fillonte menjehere. Pacienti I nenshtrohej nje diete te vecante
qe ndihmonte ne permiresimin e shendetit te tij. Edhe cilesia e djetes ishte
e caktuar. Djeta permbante mish qengji, mish vici, mish shpendesh shtepiake
dhe shpende te tjere. Kriteri per nje shendet te plote ishte qe personi te
konsumonte te njejten sasi buke qe konsumon nje njeri I shendetshem
shoqeruar me nje shpend te tere te pjekur. Nese pacienti do ta trese kete
sasi me lehtesi atehere ai konsiderohej te ishte I sheruar. Ata te cilet e
kalonin semundjen per ishin akoma te dobet shoqeroheshin ne nje pavion per
te kuruarit ku do te jepej trajtimi deri ne gjendjen e tyre te plote fizike.
Para se te dilte nga spitali atij I jepej nje veshe e re dhe se bashku me
kete nje shume parash qe do te mjaftonte atij te rifillonte jeten e tij
normale. Dhomat dhe pavionet e spitalit ishin te pastra, te rregulluar mire
dhe uji ishte I bollshem. Keto dhoma ishin te shtruara me tapete te paster.
Cdo spital kishte nje inspektor per pastertine, llogaritare dhe stafin
ekzekutiv. Udheheqesi I shtetit shpesh vizitonte keto spitale, takonte
pacientet dhe tregonte interes per problemet e tyre.
I
tille ishte ndertuar ky sistem I shkelqyer pune ne spitalet e botes islame,
si ne perindim ashutu edhe ne lindje. Dhe ky sistem ishte I njete ne Bagdad,
Damask, Kairo, Jeruzalem, Meka, Medina, Spanje dhe kudo.
Tani
le ti hedhim nje veshtrim me nga afer kushteve qe ofronin spitalet ne
qytetet kryesore te botes islame.
_______________________________________________________________
"Spitali Adzi" Bagdad
Ky
spital u ndertua nga Azd-ad-Daulah bin Buwaih ne 981 e.r. Vendi ku do te
ndertohej spitali u vendos nga mjeku i famshem Razi (i njohur ne Evrope si
Rhazes). Per kete ai vendosi nga nje cope mishi ne keter vendet e propozuara
ne qytetin i Bagdadit. Pas ekzaminimit te mengjesit te se nesermes u vendos
qe vendi ne te cilin mishi do te ishte me pak i prishur do te ishte me i
pershtatshmi per te ndertuar kete spital keshtu qe punimet filluan. Godina
ishte madheshtore dhe pervec shpenzimeve qe arrinin shume ta medha, stafi
perbehej nga 24 dotktoret me te afte. Spitali u pajis me nje biblioteke,
farmaci nje magazine dhe nje nje guzhine te gjitha keto me te tera pajiset e
nevojshme. Ne vitin 1057 e.r. kalifi Kaim bi Amrallah beri riorganizimn e
spitalit qe perfshinte dhe shume mjekime dhe ilace te lengshme, bime
medicinale, rrenje bimesh dhe shume mjekime te tjera te rralla. Pacientet
ishin pajisur me carcafe dhe batanije. Pervec ketyre pacienteve u jepej
parfume te ndryshme, akull, ndihmesa, roje dhe doktore qe do te ishin ne
sherbim te tyre ne cdo kohe. Nje banje publike ( nje kompleks me dushe me
uje te ftohte dhe te ngrohte, u ndertuadhe bashke me te edhe nje kopsht me
lule dhe fruta te te gjitha llojeve. Ata paciente qe ishin te dobet dhe nuk
mund te leviznin shoqeroheshin rregullisht per ne kete spital dhe u behej
sherbimi i duhur pergjate orarit te punes mengjes e mbremje.
___________________
Spitali Nuri, Damask
Ky
spital u ndertua nga, sulltani i drejte Malik Nurudin qe me vone ra deshmor.
Spitali i mbarua me parate e paguara per lirimin e nje breti kristian. Gjate
kohes se ndertimit ky ishte spitali me shkelqyer dhe i bukur ne te gjithe
boten islame. Te pasurit ndaloheshin te pranoheshin ne kete spital dhe
sherbimet i dedikoheshin vetem te varferve dhe atyre me te ardhura te pakta.
Megjithate ne rastet urgjente dhe kur nuk kishte tjeter rruge dalje, te
pasurve u behej sherbimi i nevojshem.
Pacientet i merrnin mjekimet e tyre vetem gjate oreve te mengjesit. Nje
udhetar i quajtur Ibn Xhubair vizitoi spitalin ne vitin 1184 e.r.. Ai
vleresoi kujdesin e madh te treguar nga doktoret dhe gjithashtu
devotshmerine e tyre ne administrimin e mjekimeve dhe faciliteteve te tjera.
Ne kete spital ishte thmeluar nje departament i vecante qe merrej me
trajtimin e semundjeve mendore. Ne rastet kur pacientet ishin ne gjendje te
rende, ata lidheshin dhe kjo behej per sigurine e tyre dhe ate te te tjereve.
Megjithate ate ushqeheshin rregullisht dhe trajtoheshin me kujdes gjate
kurimit te tyre.
Ne
shkrimet historike thuhet qe ne vitin 1428 e.r. nje vizitor i huaj erdhi ne
Damask. Ai ishte jo vetem nje njeri shume i ditur por i shquar per shijet e
tij te holla. Gjate vizites se tij, spitali ishte njeri nga vendet ku ai
ndaloi. Vizitori u mahnit me numrin e madh te doktoreve, devotshmerine dhe
kujdesin e tyre per pacientet, ushqimin dhe te gjithe facilitetet qe iu
ishin dhene pacienteve. Cfare te cudiste me teper ishte qe pervec ketyre
lehtesimeve, pacienteve u jepeshin dekoracione, zbukurime dhe sende luksi.
Vizitori mendoi te provonte aftesite e diktoreve ne kete spital dhe u shtir
sikur te ishte I semure, gje qe I dha mundesine te shtrohej ne spital per 3
dite. Gjate tre diteve koktoret I measnin pulsin dhe dukeshin sikur po
percaktonin diagnozen e tij. Por ata e kishin kuptuar qe ne fillim qe
vizitori gezonte shendet te plote dhe donte vetem te provonte aftesite e
tyer. Per kete ata leshuan per pacienten nje djete te pasur me mish
shpendesh, embelsira dhe freskuese te ndryshme frutash. Pas tre ditesh shefi
I pavionit I la vizitorit nje shenim me fjalet: “Mikpritja ketu ka nje limit
prej tre ditesh”. Kjo I tregoi vizitorit te huaj qe ata e kishin trejtuar
ate si mik pergjate ketyre tre diteve.
Spitali fundsionoi deri ne vitin 1900 e.r.. Me pas ai u shnderrua ne nje
spital per te huajt. Prane ketij spitali ndodhet edhe kolegji I Tibias, dege
e Universitetit te Sirise. Pasi spitali ishte perfunduar nje kolegj mjeksor
dhe nje shkolle lokale u ndertuan atje.
_______________________________________________________________
Spitali Mansuri
Spitali njihej me
emrin “Bimaristan Kaladun”. Me pare kishte qene pallati I nje fisniku. Malik
Mansur Saifudin Kaladuni, ne vitin 1284 e.r. e ktheu ate ne spital dhe
caktoi per te nje shume vjetore prej 1000 dirhamesh. Se bashku me te u
ndertuan nje xhami, nje shkolle dhe nje biblioteke per jetimet. Historianet
thone qe shkaku per thmelimin e ketij spitali ishte qe kur Amir Kaladuni u
semur ne Damask gjate periudhes se Zahir Baibar, kur luftonte si komandant
ushtrie kunder ushtrise Romake. Mjekimet u moren nga Spitali Nuri. Pasi ai e
mori veten plotesisht, vendosi te vizitoje spitalin Nuri. Ai u impresionua
aq shume saq u betua qe nese Zoti do te bente te mundur qe ai te behej lider,
ai do te ndertonte nje spital te tille.
Nese
do ta analizonim aspektin organizativ, do te shihnim qe ky spital ishte
vertet I vecante. Gjate oreve te mengjesit te gjithe pa perjashtim, zoteria
dhe skllavi, mbreti dhe sherbetori, burrat dhe grate, trajtoheshin aty.
Pacientet qe dilnin nga spitali pas sherimit, ndihmoheshin me veshmbathje
ndersa ne rast vdekje varrimet kryheshin me shpenzimet e spitalit. Aty
kishte specialiste te vecante per te gjithe fushat e mjeksise. Pervec
doktoreve, aty kishte infermiere dhe ndihmesa qe merreshin me rregullimin
dhe pastrimin e dhomave dhe krevateve, dhe kujdeseshin per pacientet. Kishte
dy ndihmesa per cdo pacient qe kryenin cdo pune per rehatine e tij. Cdo
pacient kishte krevatin e tij dhe pacientet ishin te ndare neper pavione te
vecanta sipas diagnozes. Kishte gjithashtu salla te venanta ku zhvilloheshin
diskutime dhe leksione ndermjet studenteve dhe mesuesve. Nje e vecante
tjeter e ketij spitali ishte qe ata trajtonin me ilace dhe ushqim jo vetem
pacientet e tyre por edhe te semure te tjere qe quheshin paciente te jashtem.
Ne kete menyre spitali kryente funksionin e tij. Nje nga okulistet tha qe
numri I pasienteve te jashtem dhe te brendshem I kalonte 4000 ne dite.
Kujtdo qe dilte na spitali I jepeshin veshmbathje dhe para te mjaftueshme
per te nisur ndonje beznes te vogel keshtu qe personi nuk do te vuante per
buken e gojes kur te dilte nga spitali.
Dokumentet qe kane lidhje me kushtet e spitalit na tregojne qe cdo pacient
kishte enet e tij qe askush tjeter nuk mund ti perdorte dhe ashqimi servirej
gjithmone I mbuluar. Nje e vecante tjeter e ketij spitali ishte trejtimi I
atyre qe vuanin nga pagjumesia. Ata kishin nje vend te vecante ku
argetoheshin me muzike magjepese dhe tregime interesante. Pervec muzikes dhe
tregimeve, per pacientet me te dobet kishte argetim ne forme shakash dhe
vellezime vendase qe pelqeheshin aq shume nga populli I thjeshte. Muezinet e
zonave perreth ishin urdheruar qe te benin thirrjet per falje dy ore para
afatit te caktuar dhe te recitonin vargjet e Kuranit me nje intonacion te
embel, gje qe do ti gezonte pacientet dhe do t’ia ulte merzine meqe
pagjumesia dhe netet e gjata ishin vertet te renda per ta. Ishte pikerisht
ne kete kohe, ne vitin 1798 kur Francezet hyne ne Egjipt dhe pane me syte e
tyre ate cda ata me vone e pershkruan ne detaje.
O Zot,
ky ishte ai sandart I larte I njerezimit qe bota moderne e arriti me shume
veshtiresi. Ne lidhje me kete, mu kujtua dicka qe kam degjuar ne Tripoli:
“Kishte nje pasuri qe aty qytet qe ishte rezervuar per ata dy persona qe
duhet te shkonin neper spitale cdo dite per te takuar pacientet dhe per te
inkurajuar ata per nje sherim te shpejte. Dhe evidence qarte e mendimit qe
ata po permiresoheshin tregohej ne fytyrat e tyre te shendetshme dhe ne
shkelqimin e syve te tyre.
_______________________________________________________________
Veprat humanitare te
Spitalit Mansur
Menduam se do te ishte me interes te paraqitnim apo prezantonim veprat
humanitare te ketij spitali ne teresine e tyre, ashtu si I ka paraqitur
autori ne “Historia e spitaleve ne boten islame”. Eshte e vertete qe nje nga
veprat me te vleresuara, qe bazohet ne njehsimin e Zotit Nje, qe ben shume
njerez e lumtur dhe qe shperblimin ne boten tjeter e ka te pafund eshte
dhenja e pasurise qe behet vetem per kenaqesine e Zotit. Mendohe se cfare
akti human eshte ky qe ben nje pacient te pashprese te gjeje ate qe ai ka
humbur. Si do te ndryshonte nje zemer e thyer kur me sherimin, atij ti
ofrohej edhe streha, ndihma dhe gjithcka qe do ta bente ate te ndihej I
pamvarur. Dhe shperblimi per kete eshte kaq I madh sa nuk mund te
pershkruhet me fjale.
“Vertet fatlume eshte ai qe beri kete tregti me Mekatfalesin, Meshiruesin
dhe Zotin e kesaj bote. Dhe ai e beri kete me pasurine e tij. E beri kete me
Ate qe di te dukshmen dhe te fshehten. Eshte ai qe I dha Zotit te tij ate qe
kishte mundesi dhe garoi me shoket e tij per virtyte. Ai ndihmoi vellane e
tij te semure dhe jo largoi atj pikellimin dhe per kete Neser ne Gjygjin
Qiellor ai do te shperblehet me shpetim nga tortura e zjarrit. Pervec kesaj
ai shpreson qe kjo do te ngreje ate dhe do ta afroje tek Zoti I tij, ku ai
do te gjeje paqe dhe nuk do te kete me friken e shtypjes dhe tiranise. Ky
pra eshte ai akt virtuoz qe do te sherbeje per te falur te gjithe mekatet
dhe do ta mbaje personi larg nga cdo pikellim”.
Keshtu
nga deshira per te arritur keto shkalle te larta, Malik Adil Mansuri e
ktheu kete spital ne nje bamires gjigand.
“Ky
spital I dedikohet mjekimit te te pasurve dhe te varferve, vurrave dhe
grave, pa pasur parasysh, se ku ata jetojne, ne Kajro dhe tokat Egjiptjane
apo ne vende te tjera, racen dhe ngjyren e tyre, natyren e semundjes se tyre
qofte kjo nervore apo fizkike, e rende apo I lehte, e dukshme apo e fshehur.
Pacientet mund te kene shqetesime te ndryshme dhe objektiva kdryesore eshte
trejtimi I tyre ne menyrat me te mira dhe duke perdorur edhe bime medicinale
po te ishte e nevojshme. Doktoret e punesurar ketu jane studiues te kesaj
shkence dhe eksperienca e tyre praktike do te ndihmoje keta paciente. Ketu
njerezit e thjeshte, individe ose ne prupe, te rinj apo te vjeter dhe femije
do te trajtohen deri ne fund. Atyre u takojne te gjitha mundesite,
lehtesimet dhe komoditetet per nje sherim sa me te shpejte dhe per kete nuk
do te kete dallime si paer ata qe njihen apo te huajt, per vendasit apo
vizitoret, te fortet apo te dobetit, te klasave te uleta apoatyre te larta,
te pasurve apo te varferve, atij qe shikon dhe atij qe eshte I verber,
superiorit apo inferiorit, te vlefshmit apo te pavlefshmit, kapitalistit apo
skllavit. Te gjithe do te kurohen fals dhe asnjeri nuk do te protestoje per
kete. Ky trjatim do te behet vetem per kenaqsine e Zotit dhe per tu
shperblyer ne boten tjeter nga bujaria e te madhit Zot, perderisa Allahu ka
urdheruar per shpenzime ata qe kane nen kujdesin e tyre te semuret. Ketu
perfshihen doktoret, okulistet, kirurget, grupet e vezhgimit, ata qe
gatuajne ushqim te shijshem, ata qe pergatisin barnat dhe ilacet, peonet dhe
arketaret bashke me ata qe e ruajne ate, kujdestaret5 dhe bahske me keto te
gjithe ata qe jane punesuar ne spital per arsye te ndryshme. Jane keta
njerez qe kujdesen per shendetin e pacienteve te tyre duke I plotesuar te
gjitha nevjat e tyer per ashqim dhe veshmbathje, barna te ndryshme, kremra,
vajra, shurupe, barna te koncentruara, tapete dhe mbuloja, ene te ndryshme
dhe gjithcka qe nevojitej. Manaxheri ka te drejten te shpenzoje per nevojat
ditore qe perfshijne jo vetem ushqimin por edhe pjatat dhe enet e gatimit,
jo vetem ilacet por edhe enet e qelqit ne te cilat ato pergatiteshin, jo
vetem ujin por edhe mjetet per ta distiluar ate qe me pas do te perdorej per
pije te ndryshme, ilace, pastrim apo ndricim, si dhe freskuese me gjethe te
palmes qe perdoreshin gjate veres. Kujdestari apo manaxheri do ti bente keto
shpenzime me parate e arkes por kjo nuk do ti kalonte ekstremet per
shpenzime te kota dhe te pa nevojshme, me qellim qe te arrihej nje shperblim
sa me I larte.
“Kontrollori I arkes duhet te punesoje dy persona qe do te paguhen nga kjo
arke dhe qe duhet te jene muslimane, te besueshem dhe te ndershem. Njeri nga
keta do te beje sherndarjen e artikujve apo komoditeteve te ndryshme, dhe ky
duhet ti leshoje ato me nje kerkese te leshuar nga ai qe eshte I interesuar.
Ndersa tjetri do te sherbeje per shperndarjen e gotave te pacientee dhe
ilacet qe ata do te konsumojne. Ky I fundit do te kujdeset gjithashtu per
shperndarjen e ushqimit neper enet personale te pacienteve.
Asnje
pacient nuk duhet te haje ushqimin e tjeterit. Ushqimi duhet te jete I
mbuluar dhe personi do te kujdeset per shperndarjen deri sa te gjithe ta
kene marre ushqimin sipas recetes se caktuar per to. Kontrollori ka
gjithashtu autoritetin te vendose per pagat e larta te doktoreve dhe kjo
behet pasi eshte pare gjendja ekzistuesedhe nevojat e pacienteve. Ai eshte
plotesisht I autorizuar te vendose per pagat fikse dhe per numrin e stafit
duke mos lene manget dhe as tejkaluar. Rruga e mesme duhet te jete ajo cka
ai mendon. Per sai perket orarit te punes, per stafin, ata jane te lire te
nderrojne turnet apo te jene present gjate gjithe kohes. Eshte detyre e tyre
te interesohen duke peytur pacientet per shendetin, permiresime apo
keqesime te semundjeve. Receta e ilaceve dhe dietes pasi eshte pare nga
knotrollori duhet te mbahet shenim dhe shperndarja te behet ne baze te ketij
shenimi. Stafi duhet te jete present edhe gjate nates, qofte te gjithe
bashke qofte me nderrime. Okuliste duhet te punoje ne departamentin e
jashtem. Ai do te prese te gjithe pacientet qe vijne gjate diteve te javes
dhe asnje nga keto te fundit nuik duhet te kthehet I zhgenjyer. Okulistet
duhet te trajtojne pacientet e tyre me shume kujdes dhe nese ka raste
plagesh okulisti duhet te konsultohet me kirurgun, ne rastin tone, ta marre
pacientin dhe ta shoqeroje ate vete tek kirurgu. Edhe pas kesaj, kujdejsa e
okulistit nuk duhet te mungoje…Kontrollori I arkes duhet gjithashtu te
emeroje kujdestarin e spitalit, qe do te paguhet nga kjo arke dhe qe do te
meret me pune studimore ne fushen e mjeksise dhe sidomos te problemeve te
befasishme qe mund te lindin. Eskperimentete ndryshme dhe studimet e degeve
te ndryshme te mjeksise do te shzillohen ne dhomen e konsultimit, dhome kjo
e caktuar posacerisht per kete person. Ashtu sikurse edhe anetaret e tjere
te stafit, edhe person do te punoje dhe paguhet per nje orar fiks, qe duhet
respektuar rreptesisht. Pagat huhet te pershtaten natyres se punes dhe
pervec ketyre duhet aplikuar edhe shperndarja e stimujve materiale qe do te
basohet ne perpjekjet e anetareve te stafit per permiresimin e gjendjes
shendetesore te pacienteve. Pervec kesaj, stafi duhet te merret me pastrimin
dhe rregullimin e ambjenteve ne spital… Eshte detyre e kontrollorit te
organizoje dhe planifikoje kohen, nevojat dhe shpenzimetper varrimin e
pacienteve q do te vdesin ne spital. I vdekuri duhet te lahet, parfumoset,
mbeshtillet dhe varroset me nder dhe sipas menyres qe ka praktikuar profeti.
Cdo shpenzim do te mbulohet nga arka. Kontrollori duhet gjithashtu te
furnizoje me ilace pacientet e semure qe jane ne regjim shtepie ne rast se
ata kane nevoje por nuk kane mundesi, por kjo duhet te ndodhe vetem athere
kur te plotesohen kerkesat e pacienteve te pranuar ne spital. Nese nje
pacient I tille I jashtem vdes, eshte detyree spitalit te paguaje per
veshjen, pastrimin, transportin dhe varrojsen e te vdekurit sipas nje
statusi te caktuar. Te gjithat shpenzimet e lart-permendura duke perfshire
edhe ato shpenzime qe do te behen per pacientet e kuruar nuk do te kalojne
ne ekstreme dhe nuk duhet te cenojne nevojat e brendeshme te spitalit. Eshte
gjithashtu pergjegjesi e kontrollorit… qe ai ti frikesohet Zotit dhe te
nguliti ne mendej qe trejtimi te jete i njejte per te gjithe. Keshtu nuk ka
dhe nu do te kete dallime dhe diskriminime ne baze te pasurise. (Ata qe e
duan dhe e mbajne fort civilizimin modern duhet te perqendrojne vemendjen e
tyre. A nuk jane kthyer spitalet e tyre ne shtepi gjigande komerciale, ku do
te gjenim shume vende per VIP-te por asnje vend per ato qe nuk kane mundesi?)
Ai nuk do te jape perparei nje vendasi perpara nje te huaji dhe cdo shpenzim
duhet bere per tu shperblyer ne boten tjeter dhe per tu afruar te Zoti I
Cili eshte Mbrojtesi dhe Shpresedhenesi me I mire.
_______________________________________________________________
Spitali Maroken
Ky
spital u ndertua nga lideri i njohur i dinastise se Maualidineve ne perndim,
Sulltan Mansur Ebu Jusuf. Per ndertimin e ketij spitali u zgjodh nje vend i
madh, nga vendet me te mira ne Marok, dhe arkitektet u urdheruan te
ndertonin projektin me te bukur qe ata kishin pare apo imagjinuar ndonjehere.
Peme, fruta dhe lule te ndryshme u mbollen perreth tij. Brenda cdo dhome
kalonte nje perrua me uje gurgullues. Kater rezervuare te mrekullueshem uji
u ndertuan dhe njeri I teri ne mermer te bardhe. Krevatet dhe mbulesat u
punuan me materialet me te mire si lesh, lino, mendafsh dhe lekure, nje
bukuri qe nuk mund te pershkruhet. Veshjet e pacienteve ishin te cecanta per
diten dhe naten, veren dhe dimrin. Farmacia ishte e mbushur plot me ilace
nga me te ndryshmet. Kur pacienti sherohej, ne rast se ishte i varfer atij
do ti jepej nje sasi e mjaftueshme parash per te filluar nje aktivitet qe do
te siguronte jetesen. Edhe nese ishte i pasur sasia e caktuar sido qe te
ishte do ti jepej. Si te varferit ashtu edhe te pasurit pranoheshin ne kete
spital. Bile kishte raste qe nje i panjohur do te gjendej i semure. Ai do te
sillej dhe kurohej ne kete spital. Vete Sulltani shkonte cdo te premte per
tu interesuar per shenetin e pacienteve dhe per te kontrolluar punen e
doktoreve ne kete spital.
_______________________________________________________________
Zilia e nje orientalisti
Gjerman
Per te
mos u zgjatur me teper, keto ishin vetem kater nga ato qindra spittle qe
funksiononin ne boten islame nga lindja ne perndim. Dhe ata junksiononin ne
nje kohe kur evropa endej ne egersine e injorances, ne shtrojat e erresires,
larg nga sinqeriteti dhe e pavetedijshme per keto spitale, delikatesen e
tyre, pastertine dhe shpirtin e madh te humanizmit qe tregohej ne to. Le te
japim nje citim te orientalistitte njohur Gjerman Marks Mejerhof, per sa I
perket gjendjes se spitaleve Evropjane, ne krahasim me ato qe u pershjruan
me siper. Dr. Marks thote:
“Spitalet Arabe dhe rregullat e ekzistonin ne vendet Islamike ne te kaluaren
ne japin nje mesim te mire por te hidhur per buzet tona. Ne nuk do te arijme
kurre te vlersojme nese nuk bejme nje krahasim te ketij stistemi me ate te
spitaleve Evropjane te asaj kohe.“
_______________________________________________________________
Gjendja e
mjeruar ne nje spital te Parisit
Deri para 300 vjetesh, apo ndoshta dhe me vone, Evropa ishte ne nje gjendje
injorance per sa i perket spitaleve. Bile nuk do ta ekzagjeronim nese do te
thonim qe der ne 1710 e.r. evropjanet jetonin ne kushte te tilla. Pacientet
kuroheshin ne shtepite e tyre ose ne ato qe evropa i quante shtepi te
varfera ku dergoheshin ato qe nuk kishin asnje te ardhur apo shtepi. Keto
vendbanime ishin si per te semuret ashtu edhe per ata qe ishin ne shendet te
plote. Shembulli me tipik qe do te tregonte per ate gjendje te mjeruar ishte
shtepia parisiane e quajtur “Otel View” e njohur si spitali me i mire i asaj
kohe. Maksi Tordo dhe Tenon e kane pershkruar kete spital me keto fjale:
“Ka 1200 shtreter ne kete spital. Nga keto, vetem 486 jane krevate teke, per
nje pacient. Ndersa te tjeret (714) qe nuk ishin me teper se 5 hapa (njesi
matese) ne gjeresi, ishin per 3 deri ne 6 paciente. Pavionet ishn te gjate,
te papaster dhe te erret nga mungesa e dritareve dhe ventilimit dhe ne
dysheme shtriheshin rreth 800 paciente qe kishin ngelur pa shtreter. Nuk
kishte vend qe ata te gjenin rehati, keshtu qe ata ngushtoheshin dhe
qendronin ne dysheme ose mbi ndonje grumbull plehrash. Vertet nje pamje
renqethese per kedo qe kishte nje shpirt njeriu. Kembet e njerit mbi koken e
tjetrit, i riu me te vjetrin, grate me burrat. E veshtire per te besuar por
e vertet. Ne njerin krah eshte nje grua qe menstruacionet e saj dhe prane
saj nje femije qe digjet nga temperatura e larte. Dhe te dy keta jane
shtrire ne te njejtin vend me nje te semure me infeksion lekure i cili kruan
plaget e tij me thonj te njollosur me gjak e qelbi i derdhet mbi dyshekun e
cili nuk mund te behej me pis. Cilesia e keqe e ushqimit qe sherbehej eshte
e veshtire te imagjinohej, lera pastaj qe ky sherbehej ne nje mase te vogel
dhe ne intervale te gjate kohore.”
“Infermieret qe sherbenin ketu preferonin pacientet e pasur dhe u sherbenin
atyre vere ne kurrizin e te varferve. Ndodhte qe embelsirat qe vinin si
ndihma u jepeshin te semureve rende. Por keto ishin shkaterrim per keta te
semure keshtu qe disa vdisnin nga ngrenia e tepert ndersa te tjeret nga
uria. Dyert e spitalit ishin te hapura dhe kushdo mund te hynte apo te dilte
lirisht. Kjo ishte me rrezik sepse semundjet do te perhapeshin jashte
spitalit. Kudo shikoje grumbuj te jashteqitjes qe jepnin nje ere te
llahtarshme. Ushqimi sigurohej vetem nga ndihmat. Nese te pasurit nuk
dergonin ushqim pacientet do te vdisnin nga uria. Shtrojat ishin plot me
insekte dhe krimba. Atmosfera ne keto pavione ishte aq e renduar saqe edhe
infermjeret e kishin te veshtire te hynin ndoneese maskoheshin me copa te
lagura me uthull. Nese pacienti vdiste, trupi nuk levizej nga krevati te
pakten per 24 ore. Kishte raste qe trupi i te vdekurit kalbej dhe vinte ere,
por perseri prane tij shtrihej nje pacient tjeter qe e ndejte vdekjen me
afer nga kjo gjendje”
Ky eshte nje krahasim i shkurter i spitaleve tona gjate kohes se Civilizimit
Islam dhe spitaleve te vendeve perendimore. Kjo tregon gjendjen e mjeruar qe
u shkaktua nga injoranca, mungesa e dijes, parimeve, ligjeve dhe rregullave
per drejtimn dhe manaxhimin e spitaleve dhe qe perendimi kishte rene. Ato as
qe e kishin idene e ekzistences se dickaje qe quhej shendeti publik apo
higjene. Bile ata ishin injorante edhe per ato parime qe lindin nga logjika
e thjeshte dhe qe nuk ka nevoje te mesohen. Fizikante i njohur Usma bun
Mankaz na tregon ne librin e tij Al-Tibar per dy ngjarje qe flasin qarte per
nivelin e mjeksise te kristjaveve te perndimit. Ai thote:
“ Nje nga skandalet e mjeksise ishte incidenti qe ndodhi kur Salib Munitrah
i kerkoi xhaxhait te tij nje doktor qe do te kuronte shoket e tij. Xhaxhai
im dergoi Thabit, nje doktor kristian por ai u kthye brenda 10 diteve. Ne e
pyetem nese ai kishte qene ne gjendje te kuronte te gjithe te semuret brenda
nje periudhe kaq te shkurter. Ai tha qe ata me sollen nje ushtar qe kishte
nje plage te infektuar ne kemben e tij. Kur plaga u fashua m nje ilac te
quajtur linjah(lloj bime) plaga e infektuar shpertheu duke ncjerre qelbin.
Ishte edhe nje paciente tjeter lekura e se siles ishte thare dhe i jepte
asaj te kruara qe e shqetesonin. U perpoqa te mbaja ate ne nje diete te
forte qe lekura e saj te zbutej. Por papritur atje mberriti nje doktor
Anglez i cili u tha njereve per mua, ‘ ai nuk di asgje nga mjeksia dhe
trajtimi i te semureve’. Me pas ai pyeti ushtarin me kemben e semure nese ai
preferonte te jetonte me nje kembe apo te vdiste me te dyja. Ushtari
preferoi te paren dhe ai do te behej viktime e nje kasaphane deshmitar i se
ciles isha une vete. Doktori i kerkoi ikzekutuesit te priste kemben me nje
te goditur por edhe pse sepata ishte e mprehte, goditja e pare deshtoi. Me
te dyten kockat uthyen por ushtari vdiq menjehere”.
Me pas autori tregon se si doktori anglez vendosi te derdh uje te valuar mbi
gruan e semure, gje qe shkoktoi vdekjen e asaj krijese te shkrete.
_______________________________________________________________
Rezultatet e
ketij krahasimi
1- Para se ta mbyllim kete teme, dua te teheqe vemendjen e lezuesve per
kete krahasim. Civilizimi Islam themeli standertet me te larta me te larta
ne manazhimin e spitaleve dhe e beri kete 900 vjet para civilizimit
perendimor.
2- Spitalet
tona u ndertuan dhe paten per baze ndjenjat njerezore, parimet e meshires
dhe drejtesise midis njerezve. Parime dhe ndjenja te tilla as nuk kane
ekzistuar dhe as nuk ekzistojne ne ditet e ketij civilizimi modern.
|
